Müteferrika, Sayı: 20, Güz 2001, s. 79–104.

Yrd. Doç. Dr. Fahri Solak

Marmara Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

I. GASPIRALI İSMAİL BEY VE TERCÜMAN GAZETESİ

Gaspıralı İsmail Bey 1851 yılında Kırım’ın Bahçesaray şehri yakınlarındaki Avcıköy’de doğdu. Babası Çarlık ordusundan Teğmen Rütbesiyle emekli Mustafa Ağa Gaspıra köyünden olduğu için İsmail Bey de Gaspıralı (Rusçası Gasprinskiy) olarak adlandırıldı ve bu şekilde tanındı. Mustafa Ağa 1854’de ailesi ile birlikte Bahçesaray’a yerleşti ve İsmail Bey on yaşına kadar bu şehirde kaldı[1]. Tahsil hayatına mahalli Müslüman mektebinde başlayan Gaspıralı İsmail, bir Rus okulu olan Akmescid Erkek Gimnazyumunda sürdürdü. Daha sonra Voronej’deki askeri bir okula kaydedildi ise de, bir süre sonra Moskova’daki Harp Okuluna nakledildi.[2] Bu okulun son sınıfında iken 1867 yazında, Girit isyanında Rum isyancılara karşı savaşmakta olan Osmanlı ordusuna gönüllü olarak katılmak arzusuyla yakın arkadaşı Mustafa Mirza Davidoviç ile birlikte gizlice kaçmaya teşebbüs etti. Fakat 45 günlük maceralı bir yolculuktan sonra Odesa’ya ulaştıysalar da burada yakalanarak Bahçesaray’a gönderildi[3]. Bu olaydan sonra Rusya’daki tahsiline dönmeyerek, 1868 yılında Bahçesaray’da bulunan Zincirli Medrese’de Rusça öğretmenliğine başladı. Bu dönemde yoğun bir şekilde Rus edebi ve felsefi eserlerini okudu. 1872’de Kırım’dan ayrılan Gaspıralı İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris’e gitti. Paris’te geçirdiği iki yıl içinde ünlü Rus Yazarı İvan Turgenyev’e asistanlık yapmak da dahil çeşitli işlerle hayatını kazandı. 1874’de eskiden beri arzu ettiği Osmanlı Zâbiti olma düşüncesiyle İstanbul’a geldi. Ancak burada geçen bir yıla yakın süre içinde bu arzusuna olumlu cevap alamayınca Kırım’a döndü. 1878’de Bahçesaray Belediye Başkan Yardımcısı ve 1879 yılında da Belediye Başkanlığı’na seçildi ve 1884 yılına kadar bu görevinde kaldı[4].

Gaspıralı İsmail birinci defa 1877’de Dereköy’de evlenmiş ise de bu evlilik iki yıl kadar sürebilmiş; ikinci evliliğini 1882 yılında Kazan eşrafından Akçoralar ailesinden İsfendiyar Bey’in kızı Zühre Hanım ile yapmıştır[5].

Rusya Müslümanları arasında basın-yayın faaliyetleri konusunda ilk akla gelen isimlerin başında Gaspıralı İsmail gelir. Gaspıralı’nın yayın konusundaki ilk teşebbüsü, 1881 yılında Genç Molla müstearıyla yazdığı ve Akmescit’te Rusça çıkan Tavrida gazetesinde tefrika ettiği ve daha sonra kitapçık şeklinde de çıkan “Rusya Müslümanları” başlıklı dizi yazısıdır. Gaspıralı müteaddid defalar Tatarca/Türkçe bir gazete çıkarma yönündeki başvurularının reddedilmesi üzerine, yine aynı yıl, bir dizi küçük risale yayınladı[6]. Bunlardan ilki 1881’in Mayıs ayında yayınladığı Tonguç adlı risale idi. Daha sonra seri halinde Şafak, Kamer, Güneş, Yıldız, Ay ve Mirat-ı Cedîd adlı risaleleri yayınladı[7]. Böylece kendisine Tatarca süreli yayın izni verilmemiş olan Gaspıralı, aslında her biri birer dergi mahiyetinde olan bu risaleleri farklı isimler altında yayınlayarak kanunları ihlal etmeden yayın faaliyetini sürdürmüş oluyordu[8].

Gaspıralı gazete yayını için uzun süre beklediği izni, gazetenin Tatarca ve Rusça basılması şartıyla, 1883 yılında alabildi. İlk nüshası 22 Nisan 1883’de basılan Tercüman, Kırım’da yayınlanan ilk Tatar gazetesi olmasının yanında[9], Çarlık devrinde yayınlanan Türk gazeteleri arasında en uzun süre (35 yıl) yayınlanması, etkisi, öncülüğü, ciddiyeti ve Usul-i Cedîd’e yaptığı hizmetler yönünden de en önemli gazetelerden biridir. Bu yönüyle İngilizlerin Times, Rusların Novaya Vremya (Yeni Zaman) adlı gazeteleri ile mukayese edilmektedir[10].

Tercüman 1903’e kadar haftada bir, 1903-1912 arasında haftada bazen iki, bazen üç defa ve Eylül 1912’den sonra ise günlük olarak yayınlanmıştır. Yayın hayatının başlangıcında 300 abonesi varken, 1885’te abone sayısı 1000’e çıkmıştı. Bunun 300’ü Kırım’da, 300’ü İdil-Ural’da, 150’si Dağıstan’da, 50’si Sibirya’da ve 200’ü Orta Asya ve Türkistan’da idi[11]. 1907’de tirajı 5 bine ulaşan Tercüman’ın Rusya dışında da (İstanbul, Kahire, Kaşgar ve Hindistan) okuyucuları vardı[12].

Tercüman gazetesi basit bir süreli yayın organı olmanın ötesinde bir fikir yayıcısı, milli akım ve faaliyetler için de bir öncü ve ilham kaynağı idi. Bu gazete Rusya Müslümanlarının hayatının tüm yönleriyle ilgili (eğitim, kadın hakları, siyasi partiler, İslam hukuk sisteminin reformu vb.) problemleri tartışıyordu[13]. Tercüman gazetesi yayına başlamasını izleyen ilk yirmi yıl içinde bütün Türk Dünyası çapında emsali olmayan bir yaygınlık ve etkiye ulaştı. Buna rağmen, Tercüman’ın çıkışından Gaspıralı’nın ölümüne kadar geçen 31 yıl içinde, devrin sıkı idare tarzına rağmen, bir kere olsun kapatılmamış veya sansüre uğramamış olması Gaspıralı’nın ihtiyatlı ifade tarzının ve taktik kabiliyetinin bir başarısı olarak görülmektedir[14]. Yine 1911’den itibaren Tercüman’ın başlığının altında yer alan ve adeta Gaspıralı’nın adı ile özdeşleşen meşhur “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” ibaresi günümüze kadar Türk Dünyasındaki en yaygın sloganlarından biri haline dönüşmüştür.

1914’de Gaspıralı’nın ölümünden sonra, 1918’de Tercüman’ın yayın hayatından çekilmesine kadar, Gaspıralı’nın yakın çalışma arkadaşı Hasan Sabri Ayvazov (öl. 1936) Tercüman’ı devam ettirmiştir.

1905 Sonrası Rusya İmparatorluğu’nda oluşan kısmi serbestlik ortamından Gaspıralı da yararlanmış ve faaliyetlerinin çapını genişletmiştir. Bu çerçevede yeni dergiler çıkarmaya başlamış olup, bunlardan ilki 1906’da yayın hayatına giren ve Rusya Türklerinin tarihinde ilk kadın dergisi olan Alem-i Nisvân (Kadınlar Alemi)’dır. Gaspıralı’nın kızı Şefika Hanım’ın (1886-1975) idaresinde çıkan bu dergi 1910’da yayın hayatından çekildi. Alem-i Nisvân, kadınların hukuki durumları, eğitimleri ile ilgileniyor, kadınların boş zamanlarını değerlendirebilecekleri işler (resim yapma vb.) tavsiyesinde bulunuyor, ilmî, tarihî makaleler ve şiirler yayınlıyordu[15].

Kırım’da ilk mizah dergisi Ha-Ha-Ha da Gaspıralı tarafından çıkarılmıştır. 1906 Mart’ında 15 günde bir çıkmaya başlayan dergi 1910 yılına kadar devam etmiş olup, karikatürler ve mizahi yazılarla özellikle kadimci mollalarla alay ediyordu. Gaspıralı çocuklara yönelik de yayın yapmış ve Tercüman’ın ilavesi olarak 1906’da Alem-i Sübyan (Çocuklar Alemi) adlı 15 günlük bir dergi yayınlamıştır. Bu derginin yayını düzensiz de olsa 1915 yılına kadar sürdü[16].

Gaspıralı’nın faaliyetleri hiç şüphesiz yayınları ile sınırlı değildir. O’nun eğitim ve yayın konusundaki çalışmaları da dönemine öncülük eden çalışmalardır. İlkini 1884’te Bahçesaray’da açtığı ve 1914’e gelindiğinde Rusya İmparatorluğu çapında sayıları 5 bine ulaşan Usul-i Cedîd okulları; geliştirdiği Usul-i Savtiye (Fonetik Usul) adlı öğretim metodu; bizzat yazdığı okuma/ders kitapları; Bahçesaray’da kurduğu ve Kırım Tatarları için bir ilk olan matbaasında bastığı kitaplar ve nihayet Rusya Müslümanlarına hatta bütün Dünya Müslümanlarına dönük yürüttüğü siyasi çalışmaların her biri reform niteliğinde çalışmalardır.

Bütün bu önemine karşın, döneminde Türk Dünyasının, fikirleri ve eylemleriyle en etkili şahsiyetlerden biri olan Gaspıralı’nın hayatı, faaliyetleri ve fikirleri ile ilgili ilmi çalışmalar yeterli olmaktan uzaktır. Türk üniversitelerinde Doktora ve Yüksek Lisans düzeyi bir yana, lisans tezi olarak bile Gaspıralı’ya ilişkin müstakil bir teze rastlanmaması manidardır[17]. Diğer taraftan Türkçe yayınlar arasında Tercüman Gazetesi’ne ilişkin müstakil çalışmalar yok denecek düzeydedir. Kaldı ki bu gazetenin eksiksiz tam koleksiyonunun bile henüz temin edilememiş olması[18] çalışmaların bulunduğu aşamaya ilişkin ipucu olarak dikkate değer bir husustur.

Son yıllarda ve özellikle de 150. Doğum Yılı vesilesiyle içinde bulunduğumuz yılda konu ile ilgili yürütülen proje[19], ilmi ve kültürel çalışmalar[20] teselli edici ve ümit verici olmakla beraber, henüz yolun başında olunduğunu söylemek kötümserlik olmasa gerektir.

Bu mülahazalardan hareketle, yapılan çalışmalara mütevazı bir katkı maksadıyla kaleme alınan bu çalışmayla, Tercüman Gazetesi’nde yayınlanan yazılara ilişkin elimizdeki yegane bibliyografik çalışma olan ve Seyitgazi Gafarov tarafından Rusça olarak hazırlanan[21] çalışmanın tercümesinin Türk okuyucusuna kazandırılması ve ayrıca Gaspıralı ile ilgili tespit edilebilen Türkçe kitap ve Makalelerin bir arada sunulması amaçlanmaktadır. Gafarov’un çalışmasının eksik olması yanında, Rusça olarak yayınlanmış olması ve Tercüman’ın orijinal nüshalarına ulaşılarak kavramsal karşılaştırmanın yapılamaması çeviride mana aktarımlarında bazı sorunları beraberinde getirmekle beraber, çalışmanın mevcut haliyle de yararlı olacağını ve maksada hizmet edeceğini umuyoruz.

Kısaltmalar:

a.g.e.    Adı geçen eser

a.g.m.   Adı geçen makale

Akt.     Aktaran

b.         Baskı

bkz.      Bakınız

C:         Cilt

Çev.     Çeviren

Haz.     Hazırlayan

s.          Sayfa

S:         Sayı

TTK    Türk Tarih Kurumu

Yay.    Yayınları/Yayınevi

II. TERCÜMAN GAZETESİ’NDE YAYINLANAN BAŞLICA YAZILAR BİBLİYOGRAFYASI (1883-1915)

MAKALELERİN BAŞLIK VE YAZARI	YIL	SAYI
Editörden	1883	1
Kırım’ın Rusya’ya İltihak Dönemi	”	1
Gazete Nedir? Gazete Ne İşe Yarar?	”	2
Müslüman Birisi Gazete Okumalı mı?	”	2
Bilim	”	2
İslam Tarihi	”	5,7,8,22,23,24, 25, 28
‘Kafkas’ Gazetesinin ‘Tercüman’ Hakkındaki Değerlendirmesi	”	6
Daktilo (Yazı Makinalarının Ortaya Çıkışı Üzerine)	”	7
Kasım Müslümanları	”	7
İslamiyet’in Kaderi	”	8
Hadce Müslümanlarına Cevap	”	10
Rusya Müslümanları Hakkında Bir Çift Söz	”	11
Öğretmen	”	14
Kırgız-Turgay ve Ural Bölgelerinin Durumu	”	14
Çalışma ve İlerleme	”	15
İslam ve Medeniyet	”	16
Bize Ne Lazım?	”	17
Rusya Müslümanlarının Eğitimi	”	22, 23
Yaşlı Derviş İle Sohbet	”	22
‘Tercüman’ın Yarım Yıllık Yayımı	”	24
Okul ve Medrese Eğitimi	”	24
Rusya’daki Müslümanların Sayısı	1884	2
Arkadaşlara Hitap	”	14
İslam Medeniyeti (1. Bölüm)	”	23
İslam Medeniyeti (2. Bölüm)	”	24
İslam Medeniyeti (3. Bölüm)	”	25
İslam Medeniyeti (4. Bölüm)	”	27
İslam Medeniyeti (5. Bölüm)	”	32
İslam Medeniyeti (6. Bölüm)	”	35
İslam Medeniyeti (7. Bölüm)	”	40
İslam Lisanları, Yazan: Ahmet B.	”	33
İslam Medeniyeti (8. Bölüm)	1885	1
Abonelerin Bölgesel Sayısı ve Sosyal Durumu	”	1
Çara Sadakat ve Vatan Sevgisi-Görevlerimiz	”	1
Türkiye’de Hayat ve Basın-Röportaj	”	9
Türk Şairlerinin Temaları	”	10
Kırım Vakıfları	”	12
Meşyarın Doğuşu Hakkında	”	12
Rusya Müslümanları Üzerine	”	8
Bosnalı Müslümanlar	”	5
Bilimimiz, Yazan: Habibullah Efendi	”	7
İslamî İlimler	”	11
Tercüman’ın Pavlador Özel Muhabirinden Bir Mektup	”	26
Arap Medeniyeti, Yazan: Lebona (Fransız Oryantalist)	”	27
Rusya Müslümanları Üzerine (Orta Asya Müslümanları)	”	8
Orta Asya’ya Rus Askeri Harekatı	”	21, 22, 23, 24
Zamanın Meyveleri, Yazan: M. İskenderov	”	8, 9, 11, 12, 13, 15, 16, 19, 20
Hayat Mücadelesi	1886	10, 11, 12
Sosyal Görevler	”	13
Prus Midesi	”	13
Kazan Müslümanları	”	24
Kırım Müslümanlarının İlgileri Nelerdir?	”	27
Müslümanların Kaygısızlığı Üzerine	”	31
Tatar Dilinde Amatör Temsil	”	32
Kastromay Civarındaki Tatar Köyleri	”	35
Türk Milletinin Büyük İlim Adamları (Kadı-Zade Rumi)	”	36
Redaktör Gaspıralı’nın Tiflis’teki Edebi Konuşması	”	38
İlim Üzerine Birkaç Söz	”	42
Kafkaslarda Birkaç Gün	”	44
Kadim Türk Kitabı ‘Kutadgu Bilig’	”	47
Türk Halkları	”	49
Son Kırım Hanı Şahin Giray	”	50
XIII. Yüzyıl Gümüş Para Hazinesinin Bulunuşu	”	51
Macar Ulusunun Menşei	1887	12
Müslüman Halklar Medeniyeti Üzerine	”	17
Müslüman Kadın Emeği	”	24, 27
Topraksız Kırım Müslümanları Üzerine	”	30
Putperestler Niçin İslam Dinini Kabul Ediyorlar?	”	36
Vatanımıza Karşı Avrupa Entrikaları	”	37
Fransa Mektupları, (Yazan: Molla Abbas Fransovi müstearıyla Gaspıralı)	”	4-9, 11-13, 15, 17, 19, 20, 22, 24-29, 31-40
Rusya’da Müslüman Nüfus	”	40
İslamî Neşriyat	”	40
Yeni Mektep	”	1
Eğitim Metodu	”	15
Tatar Edebi Eserleri	”	13
Köyde Propaganda ve Eğitim	”	2
Fransa Mektupları	1888	1-4, 6, 7, 9, 11, 12, 14, 15, 24, 28, 30, 33, 36, 38, 40, 42, 44-46
Kırım’da Tatar Nüfus Üzerine	”	5
Teke-Türkmenler	”	9
Kırgızlar	”	12
Zemzem Suyu	”	14
Osmanlı	”	15
Rusya, Çin ve Müslümanlar	”	17
Bürokrasimiz	”	18
Şah Timur veya Timurlenk	”	19
Başkurdistan’a Yardım	”	20
Aziz Hediye (Kadife Kaplı Kur’an)	”	23
Erkek ve Kadın Miras Hukukunun Eşitlenmesi Üzerine	”	31
Kırım Hanlığı	”	32
1886 Yılında Finlandiya Hariç Rus İmparatorluğu Nüfusu	”	34
III. İvan’dan II. Ekaterina’ya Kadar Rusya Toprakları	”	37
Mollalar ve Rus Dili	”	42
Kırgızlar	”	43
Eğitim Dosyası	”	44
Türk Lehçeleri	”	14
Türkçe Ansiklopedi	”	34
Müslüman Bürokratlar	”	30
Müslümanların Ekonomik Durumu	1889	1
Rus İdaresindeki Türkistan Üzerine	”	2
Şiîlik ve Sunnîlik	”	4
Aşağıdaki Haberlere Dikkat Ediniz	”	5
Fransa Mektupları	”	4, 7, 8, 14
Afrika Mektupları	”	35, 37, 39, 40, 43, 44, 46
Elizavetpolskoy Vilayeti Nüfusu	”	18
Senusîler	”	14
Bahçesaray’da Tatarların Yokoluşu	”	15
Önceden Olmamıştı	”	22
Camekan Bırakmayın	”	23
Rusya’da Müslüman Basını	”	25
Eğitim Üzerine	”	31
Rus Dilinin Önemi	”	34
Şovalye Akını	”	46
Eski İslam Sikkeleri	”	27
Çeremisi (Kuban Tatarlarının Ruslarca Asimilasyonu)	”	28
Müslüman Kadına Neyi, Nasıl Öğretmeli?	”	33
Batalpaşin Müslümanları	”	33
Okul Faaliyetleri	”	36
Yerlilerin Mektubu	”	24, 27
Çin Müslümanlarının Menkıbeleri	”	38
Çin Sınırları (M. Z. R. Oğlu)	1890	4
Dikkat! (‘Moskovski Vedemosti’ Gazetesindeki Makaleye Cevap)	”	4
Zincirli Medrese	”	6
Kuban Tatarlarının Göçü Üzerine	”	10
İslam Eğitimi Üzerine	”	10
Türk Lehçeleri, Yazan: Cantemirov	”	12
Üretim Sorunu	”	35
Zincirli Medrese ve Kuralları	”	39
Kur’an, Halife Osman Nüshası	”	41
Yeni Okullar (Mektepler)	”	41
“Rusya Müslümanları” Onuncu Yıldönümü	”	44
Amazon Ülkesi	”	28, 29, 36, 38, 42, 44-46
Kafkas ve Azerbaycan Tatarları Şiiri	”	3, 35
Harem (?)	”	8
Amazon Ülkesi	1891	1-3, 14, 15
On Sene Ötesi (Rusya Müslümanları Risalesi Hakkında)	”	3, 4
Saratov Tatarları, Yazan: Kuramikin	”	5
Sibirya Müslümanları, Yazan: İbragimov	”	5
1200 Kiloluk Mersin Balığının Tutulması	”	6
Avrupa Yakasındaki Rusya’da Evcil Hayvanların Miktarı	”	7
Dünya Nüfusunun Miktarı (1890 yılı)	”	9
‘Kafir’ Sözcüğünün Anlamı	”	11
Gaspıralı’nın İngiliz Gazetesi Times’a Verdiği Cevap	”	10
Emek-İnsan, Toplum ve Devletin En Önemli Desteğidir	”	13
Rusya’daki Meyhanelerin Resmi Sayısı	”	13
Başka Milletlere Göre Biz Neden Gerideyiz?	”	22
Medreselerdeki Eğitimin Usul-i Savtiye İle Geliştirilmesi	”	23
Buhara	”	23-25
Astrahan Şehri Hakkında Bazı Tarihi Rakamlar	”	34
Kabartay’daki At Çiftçiliğinin Gerilemesi	”	37
Gerekli Tedbirleri Almak	”	38
Bayan Eliseeva’nın Rusya Müslümanları Hakkındaki Konuşması	”	41
Filolog Taftazani	”	40
Okuyuculara	”	43
Resmi Dil Hakkında	”	44
İstanbul’daki Ayasofya	”	45
Halkın Uyanışı ve Aydınlatılmasında Müslüman Gençlere Özen Göstermenin Önemi	”	33
Eliseeva’nın Rusya Müslümanları Hakkında Yeni Konuşması	1892	2
‘Russkaya Jizn’ Gazetesindeki ‘İslam Bilgileri’ Konulu Makale Hakkında	”	12
Müslümanların Eğitim ve Medeniyetlerini Yükseltmeleri İçin Ne Yapmalıyız?	”	37, 43
Göç Hareketleri Hakkında	”	47
Türk Dili Hakkında	”	3
Bahçesaray Usul-i Savtive (Fonetik Usul) Okulunun 10. Yıldönümü	”	4
Önemli Genelge (Yerli-Rus Okulları İçin)	”	6
Usul-i Savtive Okullarının Rusya Genelinde Yayılması	”	6
‘Evlenmek Su İçmek Değildir’, Yazan: F. Koçarlı	”	34
Yerli-Rus Okulu	”	36
Müslümana Ne Gerekli?	”	41
Yabancı Yaşamdan	”	4, 5, 7-11, 13-15, 18, 20-23, 35, 46
Hoca-Seyyah	”	4
Buhara ve Bahçesaray	1893	4
Tercüman Gazetesinin Redaktörlüğüne Tebrik Mektubu	”	7
Rusya’daki Okul ve Meyhanelerin Sayısı	”	9
Elizavetpol (Gence) Şehri	”	10
Müslüman Aydınlarla Konuşma	”	11
Vaiz Hakkında Konuşma	”	17
Tercüman Gazetesi’nin 10. Yıldönümü İle İlgili Şenlik	”	13
Bahçesaray’dan Taşkent’e Kadar Bir Gezi	”	30
Usul-i Cedid Okullarının Başarıları	”	6
Müslümanları Aydınlatma Konusundaki Başarılar	”	10
Alfabe Kitabının Hikayesi	”	18
Felsefe (Felsefe Hakkında Bir Öykü)	”	18
Saadettin Taftazani	”	32
Eliseeva’nın ‘Russkiy Obzor’ Gazetesindeki Müslüman Dervişler Konulu Makalesi Üzerine (Redaktörden Cevap)	”	33
Burhaneddin Merginani, Alim, ‘Hidaye’ (Şeriat) Kitabının Yazarı	”	33
Usul-i Savtiye İle İlgili Kitap (Tercüman Redaktörüne İthaf Edilmiştir), Yazan: Ufa’dan Şakir İzmuhammedov	”	34
Okul ve Medresede Reform	”	41
Alektorova’nın ‘Orenburgskiy Listok’ Gazetesindeki Makalesine Açıklama	”	43
Dünya Ülkelerinin Tayini	”	32
Kudüs. Yazar: Kuddüs Şerif	”	37
Bahçesaray’dan Taşkent’e Kadar	”	29-38, 40-43
Arslan Kız	”	12, 14, 16, 23, 24
Arslan Kız	1894	1, 2, 4, 6, 7
Evlilik Törenlerinin Masrafını Tanzim	”	1
Müslüman Medrese Hakkında	”	4, 8
Mübarek Ramazan	”	9
Usul-i Cedid Okullarının Eski Okulların Kapanmasına Yol Açması	”	7
Müslüman Halkın Ölümü Hakkında İstatistikî Belgeler	”	11
Halife Ali’nin Talimatı	”	13
Doğu Hayatından	”	3, 6, 9, 13, 16, 19, 23, 30, 39
Bizim Hayatımızdan	”	1, 4, 7, 10, 11, 17, 20, 27
Batı Hayatından	”	2, 5, 8, 18, 21, 38, 40
Yabancı Hayatından	”	12, 15
Çin ve Japonya	”	33
Rusya’daki Müslümanların Hayatından	”	48
Kair Gazetesi Haberine Göre Çin’deki Müslümanların Sayısı	”	19
Okul: İlim Kaynağı	”	34
Çin-Japon Savaşı	”	37
Perm Vilayetindeki Müslümanların Sayısı	”	37
Mektepdar Vatandaşlar	”	47
Kırgızlar Hakkında	”	13
Ters Oblastına Dağlıların Göçmesi Hakkında	”	15
Tatarlar İçin Fidanlık Kursları	”	19
Kırgızların Doğuşu	”	22
Rusya Hakkında Müslümanların Yayınları	”	23
Redaktörün İstanbul Seyahati	”	25
Geçmişte ve Gelecekte Medrese I	”	47
İngiltere ve Sömürgeleri	”	28
Geçmişte ve Gelecekte Medrese II-III	1895	1, 4
Kafkasya’daki Müslüman Halkın Eğitimi	”	7
Bakü’ye İlginç Bir Ziyaret	”	3
Doğu’daki Gazetecilik	”	4
İslam Toplumunda İmamın Rolü	”	8
1894 Rusya Nüfus Sayımına Göre Nüfusun Sayısı ve Etnik Dağılımı	”	9
Murmanske Şehrindeki Deniz Limanının Geleceği Üzerine	”	15
Gazetemizin Amaçları	”	21
Ermeniler Hakkında Rusça Yayınlar	”	33
‘Yenisey Yazıları Hakkında Deşifre Sonuçları’, V. V. Radlov Raporu	”	38
Halife Ömer’in Kudüs’ü Fethinde Patrik Safranino’ya Fermanı	”	36
Tercüman Gazetesi’nin Amaçları	”	42
Ermeni Çalkantıları Hakkında İngiliz Gazetesinin Haberi	”	44
Gerilememizi Nasıl Açıklayabiliriz?	”	45
Usul-i Savtiye Öğretimi İçin Mollalar	”	45
Hayatımızdan	”	6, 11, 19, 23
Batı Hayatından	”	8, 13, 18, 37
Doğu Hayatından	”	10, 16, 22, 29, 40
Batı ve Doğu Hayatından	”	24
Doğu ve İngiltere	”	29
İslam İçin Gelişme ve Yayın Moda Değildir	1896	4
Halk İçin Toprağın Önemi	”	5
Halk İçin Bilimin Önemi	”	6
Okulun Önemi Hakkında Kasımov’un Mektubuna Redaktörden Cevap	”	24
Müslüman Kadın Doktorlar	”	28
Şeriat Kızların Okumasına İzin Veriyor	”	36
Bilim ve Zenginlik	”	40
Gürcistan’daki Müslümanların Sayısı	”	40
Altı Yaşındaki Kız: Afuz (Kur’an’ı Ezbere Bilmesi)	”	43
Göçmen Rusların ve Yerli Kırgızların Hakları	”	44
Usul-i Savtiye İle Eğitime Karşı Hücum	”	46
Müslümanlar Neden Sanat Okullarında Okumuyorlar?	”	47
Hayatımızdan	”	16
Rus Göçmenlerin Kırgızları Verimli Topraklarından Çıkarmaları	1897	5
Dünya Nüfusunun Miktarı ve Tahmini Bir Yıllık Nüfus Artışı	”	6
Manevi Konuşmalar	”	13
Biz Müslümanlar Diğer Rusya Milletlerine Göre Neden Gerideyiz?	”	22
Milli Eğitimin Esas Kaynakları	”	25
Kırım’ın 1895 Nüfus Sayımı	”	25
Doğu Hayatından	”	14, 18, 24, 28, 41
Yabancı Hayatından	”	25
İstanbul Hayatından	”	26
Hayır Cemiyeti Yasası, Organizatör ve Kadro	”	29
Hindistan	”	34, 35
Bize Ne Lazım?	”	37
‘Türkistan Bakanlığı’nın Dikkatine	”	46
Zorunlu Açıklamalar	1898	4
Cengiz Han Hakkında Kitap (İmparatorluk Kütüphanesine Britanya Müzesinin Hediyesi)	”	5
Bahçesaray’daki Buluntular	”	17
Türkistan Haber Bültenindeki ‘Bahçesaray Barışçıları’ Hakkındaki Makale	”	28
Önemli Soru (Türkistan Haber Bülteni’ne Cevap)	”	32
Örnek ve Hayır İşi	”	38
Önemli Konuşmalar (Türkistan Haber Bülteni’nden Makale)	”	43
İslam Eğitimine Kaynak	”	44
Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında Bilgi Almak İçin Bahçesaray’a Gelen İnsanlar	”	35
Rusya’daki Usul-i Cedid Okulları	”	36
Okuyuculara Hitap	”	51
Kasim Hanımlarından Tercüman Redaktörlüğüne Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında Bir Hitap	1899	1
Halife Ali’nin Özlü Sözü ve Bilim Adamları	”	2, 3
1898 Yılı İstatistiklerine Göre Rusya’da Cinayet Bilgileri	”	5
Katerina II’nin Kırım Tatarları Hakkındaki Fermanı	”	9
Rusya’nın Tarihi Öyküleri	”	12, 13, 14
Rusya’nın Tarihi Öyküleri (Moğolistan Zamanı)	”	15
Rusya’nın Tarihi Öyküleri	”	16-18, 20, 21, 23, 25, 28, 31
Bahçesaray Şadırvanı	”	19
Kırgızlar ve Sömürgeleştirme	”	23
İki Tür Medeniyet	”	30
Filipin Adalarındaki Müslümanlar	”	37
Edebi Yazı	”	39
Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında	”	38
Tavri Vilayetinin Nüfusu (1897)	”	40
Orenburg Vilayetinin Nüfusu (1897)	”	41
Türk Deyimleri	”	44
Bakü’nün Nüfusu (1897)	”	45
Genel Tarih Denemeleri	”	47
Müslümanların Hayatından	”	48
Genel Tarih Denemeleri	1900	1-18, 20-25
Müslüman Kitap İşi	”	3
Yabancı Eğitime	”	14
Halkın Geleceği	”	28
Rusça Eğitiminde Mollalar	”	39
‘Tercüman Gazetesi’nin Amaçları	”	40
Ana Dilde Eğitim	”	42
Usul-i Savtiye Hakkında	”	44
20. Asır Ne Getirecek?	1901	1
Çin Müslümanları	”	3
Tarihi Monografi ‘İslam Dünyası ve Uyanışı’, Çervanski’nin Büyük Hatası	”	13
Özbeklerin Doğuşu ve Efsaneleri	”	20
Japon Atasözleri	”	21
Ramazan	”	43
Kızların Eğitimi	”	26
Göç Üzerine	”	38
Sp-b. Kütüphanesindeki Halife Osman Kur’an’ı	”	44
Tatarlar Kırım’dan Neden Göçüyorlar	”	46
1897’de Rusya Nüfusu	”	47
Aydınlanma Tarihinden	”	48
13. Yüzyıl Tarihi Anıtı	1902	9, 10
Bay Miropeev’in Gaspıralı Hakkındaki Hatası	”	11
Doğu ve Batı (Gaspıralı’nın Makalesi)	”	12
Gaspıralı’nın Hanımına Sürpriz Yazısı	”	15
Tekrar Göç Üzerine	”	18, 20
Kasım Tatarları ve Avrupa Medeniyeti	”	18
‘Ay Gönül!’ Seytabla Özenbaşlı’nın Kırım Tatarları’nın Göçü Üzerine Şiiri	”	20
Göç Üzerine	”	17
A. S. Puşkin (Şiir Tercümeleri)	”	18
Moskova Haber Bültenine Cevap	”	22
Süyümbike-Kazan Kraliçesi	”	39
Çuvaş Vasileri Rusça Kitapların Müslüman Dillerine Çevrilmesine Neden İzin Vermedi?	”	45
Taassup (Ostroumov’un ‘Kur’an’ın Tektanrıcılığı ve Taassubu’ Kitabı Üzerine	”	46
Rus Dilinin Öğrenilmesine İmkan Verilmesi	”	45
Rus Basını ve İlk Rus Gazetesinin İki Yüz Yıllık Dönemi	”	1
‘Tercüman Gazetesi’nin Yayımının 20. Yıldönümü	”	13
Andican’daki Şiddetli Deprem	”	1
Halkın Konuşması	”	19
Vicdan Huzurundan Daha İyisi Yoktur, ‘Şarkî Rus’ Gazetesine Redaktörden Cevap	”	31
Problemin Kaynağı Nerededir? (Boşanma Sorunları)	”	36-39, 45, 49
Kolaylaştırılmış Alfabe (İran’dan Rıza Han)	”	39
Müslüman Halkın Durumu	”	47
Müslüman Hakları ve Rus Yasası	”	48
Önemli İş	”	8
Esrarengiz Memleket, Yazan: Gaspıralı	”	46, 47, 49, 51
Tercüman Bayramı (Russkiy Vostok, Şarki Rus)	”	9
Esrarengiz Memleket (Devam)	1904	No: 2, ara vererek, No: 103
Zekat Hakkında	”	1, 3, 6, 9, 13, 16
Evlilik ve Boşanma, Yazan: Gaibov	”	21, 23, 25, 28, 30, 32, 34, 36, 39, 58
İnanç ve Batıl İtikat	”	52, 53
Mısır Müftüsü	”	55, 56, 57
Japonlar (Elize Reklü)	”	11, 12
Okul Sorunları	”	71
Ne Yapmalıyız?	”	96
Kırımlıların Hizmeti, Yazan: İsmail Müftizade	”	18
Redaktörlüğe Bir Mektup (Hane Alankova)	”	19
Türk Fanatizmi (A. Kırımski’nin ‘İslam Tarihi’ Hakkında)	”	30
Bir Yanlışlık (H. P. Ostroumov’un ‘Kur’an ve İlerleme’ Kitabında Gaspıralı Hakkında)	”	34, 35
Doğu Gazetecilerinin Dikkatine	”	63
Panislamizm	”	78
Müslümanların Akıllarında Kaynaşma	”	85
Kadın Sorunları	”	88
İnsanların Amacı, Sorunları ve Tatarların Özellikleri	”	90
Rusya Müslüman Nüfusu (1897)	”	103
Öbür Dünyadan	”	104
Boşanma Sorunları	”	21, 23
Öbür Dünyadan	1905	1, 2
Esrarengiz Memleket	”	1
Doğu Sorunu, Yazan: Gaspıralı	”	9, 10-12
Yüksek Yasalar (17 Nisan 1905)	”	3
Önemli Zaman (Tatar Tarihi Hakkında)	”	19, 20-23, 26, 29
Mekanik Ruslaşma Teorisi	”	23
Yüksek Yasa	”	33
Kırım Temsilciliği Saint-Petersburg’da	”	38
Geçmişte ve Gelecekte Medrese	”	35-37
İnanç ve Akıl, Yazan: Gaspıralı	”	45, 48
Müslüman Kongreleri	”	48
Yine Temsil Üzerine	”	41
Tatar İlerleme Partisi	”	52
Müslümanların Okul Sorunları	”	52
Müslüman İlerleme Partisinin Toplantısı	”	56
Müslüman Hayatından Sayfalar	”	63
Düşünmeliyiz	”	64
Müslümanlar Kongresi	”	67
Feodosiya (?)	”	76
Müslüman Hayatından (Mustafa Kemal)	”	62
Yeni Şartlarda Müslümanlar	”	66
İslam Medeniyeti Tarihi (U. Lemanov)	”	76
Kuğular Şarkısı (Basın Özgürlüğü Beyannamesi)	”	87, 88
Müslüman Mitingi	”	88
Müslüman Programları	”	89
Dil Sorunları	”	90, 91
Yine Dil Konusu	”	95
Kırım Müslümanları Toplantısı	”	96-99
Dil-Dil-Dil (Gaspıralı)	”	103
Rus Müslüman Birliğinin İkinci Toplantısı	”	105
Tarihi Sonuç	”	72
Tüm Halkın Ölümü	”	78
Türk-Tatar Alfabesinin Rus Alfabesine Çevrilmesi Hakkında Gaspıralı’nın Görüşü	”	122
Güneş Doğdu, Yazan: Gaspıralı	”	92, 93, 103, 106
Yüzyıl Sonra (Gaspıralı’nın Romanı)	”	101, 104
Türkistan’ın Yeni Tarihi	”	110
H. İ. İlminski’nin Pobedonostseb’e Gizli Mektupları	”	108, 109
Egemenliğin Birinci Yılı	1906	119
3. Müslüman Kongresi	”	119
Bilimsel Edebi Sözlük	”	1
Yeni Türkistan Tarihi	”	17, 18, 20, 32, 33, 39, 57, 59, 69, 84, 87, 89
H. İ. İlminski’nin Pobedonostseb’e Gizli Mektubu	”	1
Güneş Doğdu	”	2, 6-10
Yüzyıl Sonra (Gaspıralı’nın Romanı)	”	No: 8, ara vererek No: 81
Sosyalist Sekt	”	62, 64-70, 72, 74-76
Terazi (Akıl) (Edebiyat ve Yaşamımızın Eleştirisi)	”	86, 88, 101, 104-106, 108, 117, 120, 121, 127, 143
İmparatorlar Hakkında Konuşma	”	144, 245
Dünyanın Sonu (Ahir Zaman. O. Akçokraklı. L. N. Tolstoy’un Makalesine Cevap)	”	5
Biz Tatar mıyız, değil miyiz?	”	5, 6
Mısır Gazetesinin Makalesine Tercüman’dan Cevap	”	15
Basınımız	”	43
Çin’de İslam Varlığı İle İlgili Bilgi	”	35
Basınımız	”	33
Kırgızlar’ın Rus Hakimiyetine Girişi, Yazan: Hüseyin Havace	”	44, 45
Müslümanlar ve Devlet Duması	”	47
Müslümanlara Milliyetçi Parti Gerekli midir?	”	50, 52
Petersburg Toplumu “Doğuyu Aydınlatma”	”	53
Kırım Müslüman Toplumu	”	57
Toprak Reformu Hakkında Ne Diyebiliriz?	”	56
Basınımız (Rus Dilinin Yaygınlaşması)	”	51
Gayret (Amaca Ulaşmak İçin Nasıl Çalışmalı)	”	49, 61
Dini Tarihimiz, Yazan: Ridayettin Fahreddin	”	49
Basınımız (Panislamizm Hakkında)	”	56
Gaspıralı’dan Devlet Duması Milletvekillerine Açık Mektup	”	59
Tatar Kırmızı Sesler	”	61
Tercüman Çığırı (Çağdaş Hayatta Gazeteye Bakış)	”	62
Rusya’da Büyük Çiftçiler Nereden Geliyor?	”	67
Partimizin Programı	”	71
Zaman İhtiyacı Sorunu	”	73
Çin Müslümanları, (Yazan: A. Sur)	”	79, 80, 82, 83
Çocukların Terbiyesine Dikkat	”	79
Müslümanların Nijniy Novgorod Toplantısı	”	93-95
Üçüncü Halk Meclisi	”	96-97
Üçüncü Konferans Kararları	”	98
‘Rusya’ Gazetesine Cevap	”	106
Terazi (Hayatımız ve Kültürümüz Hakkında Bilgi ve Kritik)	”	106
A. Mediyev’in Dumada Kırım Toprakları Hakkındaki Konuşması	”	101
Türk Yasaları (Türk Tarihi Hakkında Konuşma)	”	90-92, 94-95
Ruslar ve Müslümanlar	”	111
‘Siyasi Bayram’ veya ‘Halk Egemenliğinin Yıldönümü’	”	113
Siyasi Parti Programı	”	118
İslam Edebiyatı Hakkında Sorular	”	128-129
İslam Alfabesinin Rus Alfabesine Çevrilmesi	”	135
İslam Birliğinden Vazgeçmeyin	”	136
‘Esrarengiz Memleket’ veya ‘Daru’l-Rahat Müslümanları’	”	141
Edebi Dilimizden	”	142
Türk Tarihi	”	145
Cesur Timur’un Seyahati	”	145
İmparator Hakkında Konuşma (Rusların Kazan’ı Ele Geçirmesi)	”	145
Gereksiz İş (Rus Alfabesine Geçiş)	”	122
İkinci Kırmızı Gazete	”	64
		9, 44, 51, 56
Basın	”	60, 82
Türkiye’deki Tatar Göçmenleri	”	17
Avrupa’daki Halk Kütüphaneleri (O. Akçokraklı)	”	18
Beyaz Demet (Narimanov’un Yeni Edebiyata Katkısı)	”	22
Yirmi Yıl Sonra	”	13
Eğitim ve Nasihat Soruları	”	31
Kadınlar Alemi	”	6, 35, 36, 37
Ha-Ha-Ha (Dergi)	”	2, 3, 5, 7
İmparator Hakkında Konuşma (Rusların Kazan’ı Ele Geçirmesi)	1907	3, 7
Türk Dili ve Onun Medeniyet Faaliyeti	”	16
Mediyev’in Gos. Dumaya Üye Oluşu Hakkında	”	16
Terazi (Müslümanlar Nasıl Okuyorlar?)	”	18, 34, 37
Türkistan’daki Eğitim	”	22, 23
Türkiye’nin Gerçek Durumu	”	24-31
Halk Toplantısı Grup Talimatı	”	27
Hayat ve Ölüm Sorunu (Toprak Hakkında)	”	32
Birbirini Anlamak ve Arınmak	”	35
“Yaşasın Türklük” Başka “lük” Gerekmez	”	36
Arkadaşlar, Söyleyin, Sonuç Ne Olacak?	”	29
Yazma Hakkında Konuşma	”	31
Gos. Duma Üyesi A. Mediyev’in “Bizim Topraklar Rus Pomeşçiklerin Eline Nasıl Geçti?” Başlıklı Konuşması	”	37
Gos. Duma Üyesi A. Mediyev’in Açık Mektubu	”	40
Nijniy Novgorod’da Müslüman Kongresi	”	50
Doğru Söz	”	50
Müslüman Talimatı	”	88
Bakü ve Elizavetkul’daki Gizli Konferanslar Hakkında “Novoe Vremya” ve “Golos Moskvı”’nın Görüşleri	”	46
Eğitimli Sınıf	”	52
Şakir Efendi’ye Cevap	”	39
Müslüman Birliği Toplantı Kararı (N. Novgorod)	”	57
Kimseyi Öldürmeyin (L. Tolstoy’un Bakışı Hakkında)	”	59
Mutluluk Nedir?	”	74
Rusya Müslümanlarının Gerçek Durumu ve İlmi Gelişmesi (Gaspıralı’nın Mısır’daki Konuşması)	”	73
İlköğretim Mecburiyeti	”	73
Müslümanları Asırlık Uykularından Uyandırmak İçin Bütün Müslümanlar Kongresini Toplamak Gerekir (Mısır Konuşması)	”	73
Gaspıralı’nın Mısır Kongresindeki Konuşması	”	75
Gelişmiş İslam Toplumları	”	76
Türkiye Tarihi (Yazan: Necip Asım)	”	85, 86
İslam Toplumu	”	85
Okuyucuya	”	86
Eski ve Yeni Bakışlı Adam	”	14, 18, 34, 37
Özel Bilim Günü (50. Yıl, P. Barudi)	”	13
Mısır’dan Mektup (Yazan: Abdullah Cevdet)	”	14
Gaspıralı’nın Cevabı	”	14
Türkçe Dil Mecburiyeti	”	16
Basın	”	5, 20
Rus Üniversiteleri ve Müslüman Öğrenciler	”	20, 21, 23, 24, 25
Hususi Faaliyet	”	23
Önemli Belirti	”	39
Umumi Hayret	”	56
Yakut Türklerinden Örnekler	”	58
İslam Toplumu	”	81, 83, 85
Okuyuculara	”	86
Okuyuculara Yeni Yıl Tebrikleri	1908	1
Müslümanların Genel Eğitimi	”	2
Türkiye Tarihi (Yazan: Necip Asım)	”	1-13, 15-26
İslam Toplumu	”	5, 6, 8, 9, 11, 12, 14, 15, 17-19, 21-23
Üç Kongre: Bütün Dünya Müslümanları, Bütün Rusya, Bütün Almanya	”	26
Dil Sorunu Yaşam Sorunu Kadar Önemlidir	”	5, 6
Genel Kongreye Dair	”	5
Tarihi Zamanlar	”	8-11, 13, 15
İslamizm	”	19, 20
Bütün Dünya Müslümanları Kongresi (Kongre Gündemi)	”	26
Bize Ne Lazım?	”	29
Gazete Redaktörlüğünün 25 Yıllık Mali Raporu	”	28
Büyük Doğu Sorunu	”	30, 31, 32
Tercüman Gazetesinin 25. Yıl Dönümü	”	33
25. Yıldönümü Konuşması (Akçura’nın Konuşması)	”	33
Rusya Müslümanları, Okul, Eğitim ve Edebiyatı (Yazan: A. E. Krımskiy)	”	34
Ünlü Macar Şarkiyatçı Vamberi’nin “Müslümanların Kültür Yaşamı” Üzerine Konuşması	”	34
İngiliz Şarkiyatçı B. Debe’nin Konuşması	”	34
N. P. Ostroumova, M. A. Miropeeva, S. Çiçerina, N. İ. İlminskiy Gibi Ünlü Misyonerlerin Konuşmaları	”	34
Yazar Fatih Kerimova’nın Konuşması	”	34
“Yıldız”, “Erşad”, “Vakıt”, “İdil” Gibi Gazeteler ve Bakü Basınından Telgraflar, Tebrikler, Çin, Semerkand Müslümanlarından, Kazan ve Ufa’dan ve Diğer Şehirlerden Tebrik Mektupları	”	33, 35, 61, 62, 73, 74, 75, 76,
Açık Mektup (Gaspıralı)	”	34
Slav Haftası	”	36, 39, 41, 45
Korumak mı, Yok Etmek mi? (A. Arif)	”	35, 39, 40
Öğretmen Seminerleri Hakkında Sorun	”	41
Molla Abbas Fransovi İle Tesadüfi Karşılaşma	”	42, 44, 49, 51, 65, 67
Buhara’da Ne Gördüm? (Gaspıralı)	”	57, 58, 60, 63
İki Türlü Ölüm	”	59
Basınımız	”	66, 68, 69, 74, 75, 77
Müslüman Kongresi	”	73
Milli Mecburiyet	”	81
Önemli Soru	”	81
Tarihi Sonuç	”	72
Tüm Halkın Ölümü (Kırgızlar Hakkında)	”	78
Kısıtlama Değil, Örnek Olabilir (Gaspıralı)	”	3
Şahtinski ve Müslüman Kongresi	”	14-16
Bütün İlköğretim	”	4
Milli Bayram (Gaspıralı’nın Makalesi)	”	30-31
Dil Sorunu	”	30, 33
Muhterem Hocamız Gaspıralı’ya (Ufa’dan)	”	33
Milli Bayram	”	28
Muhterem Gaspıralı’ya (Vakıt Gazetesi’nden)	”	31
Dil ve Sorumluluk (Gaspıralı)	1909	13
Yine Panislamizm Üzerine (G. Vamberi’ye İthaf)	”	28
Dil Sorunu (Süleyman’ın Makalesine Cevap)	”	30-33
Türklerin Tarihi (İstanbul’da Çıkan Bir Dergiden Makale)	”	2, 4, 5, 9-11
“Doğru Yol” Dergisinden Bilgiler	”	26
Gaspıralı İle İstanbul’da Bir Buluşma (Ahmet Mithat’ın Gaspıralı Hakkında Konuşması)	”	31
Basınımız (Dil Birliği)	”	34
İslamcılık ve Kadın Hakları (Yazan: F. A. Cevdetova)	”	35
Basınımız (Yeni Dergi “Molla Nasrettin” Hakkında)	”	36
Basın ve Tenkit	”	47
“Tercüman” Neriman Nerimanova Hakkında	”	38
Yeni Bakışla Eski Çağlar	”	17, 19-21
Rus Milli Birliği (Gaspıralı’nın Makalesi)	”	5
Türk Bayramı (Saltanatın 610. Yıldönümü)	”	5
Tatar Mektupları	”	6
Dil ve Sorumluluk (Gaspıralı’nın Makalesi)	”	13
Sertaclı Alim Şeyhislam’a Açık Mektup	”	32
“Doğru Yol” Kitabı	”	36
Basın	”	34, 36
Türk-Tatar Milletinin Dil Birliği	”	34
Neden Tatar Ticareti Yavaş Yavaş Yahudilerin Eline Geçiyor	”	2, 8
Ekatarina’nın Kırımı Ele Geçirmesindeki Bazı Avantajların Yok Oluşu	”	4, 5
Sosyal Atalet (Kadınların Sorunları)	”	5
Felsefi Düşüncenin Doğuşu	”	2
Merhamet İlahiyatı	”	6
Baş Alfabe (Latin Alfabesine Geçiş, Akçokraklı)	”	7
İslami Eğitime Giriş	”	11
İsmail Müftizade’nin “Gos. Duma” Hakkında Konuşması	”	12
Bahçesaray’daki Tatarların Ölümü (Dr. Fedorov’un Mektubundan)	”	19
Kadınlar Hakkında (İ. Gaspıralı)	”	26
Yine Eğitim Sorunları (Meclis Kararları)	”	36
Misyoner Kongresine	”	27, 28
Rusya’nın İslam Siyaseti	”	45-48, 52
Bakın Kardeşler!	”	37
Şiîler Kimdir?	”	43
Lev Tolstoy Hakkında	”	45
L. Tolstoy’un Ölümü Üzerine	”	46
Kadınlar Alemi	”	44, 46
“Ay Nenni”, Abdullah Tokay’ın Şiiri	”	44
Bazı Hikmetli Sözler	”	46
Bazı Hikmetler	”	46
L. Tolstoy’un Hanımı Sofiya Andreevne’ye Yazdığı Mektup	”	51
“Doğru Yol” Kitabı (İ. Gaspıralı)	”	2
İslam Toplumunun Ekonomik Durumu	”	31
“Kadınlar Alemi” (Tercüman’a Ek)	”	No: 28’den ara vererek No: 53’e kadar
Müslümanların Kültür Hayatı (G. Vamberi)	”	107, 113, 124, 129
Rusya’nın İslam Siyaseti	1911	3
Revizyon ve Arama	”	8
Araştırma	”	16
Hatalı Milliyetçilik	”	31
Tekzip (Bahçesaray Hakkında Bir Turist Makalesi)	”	14
“Maymun ve Gözlük” Krilov (O. Akçokraklı Çevirisi)	”	12
Genel Program-Yeni Büyük Sorun	”	46
Medrese İçin Yeni Programlar veya Sorular	”	50
“Kadınlar Alemi” (Tercüman’a Ek)	”	No: 3’den ara vererek no: 52’ye kadar
Bütün Dünya Türkleri (Ahmet Agayev)	1912	5, 10, 15
Yetim Çocuk (Yaya Bayburtlu)	”	11
Tatar Milleti (Gaspıralı)	”	20
Okuryazarlık Üstüne (Gaspıralı. Hindistan)	”	18, 21, 24
Öğretmen Sorunları	”	33
Şehir Gazetelerinden	”	22
İslam İşleri	”	28
“Dilde, Fikirde, İşte Birlik” Şiarı İle Tercüman’ın Yayını	”	Ekim
Çocuk Dünyası	”	1, 3-12, 17-24, 26, 27, 38, 40
Geleceğimiz (Anadil ve Okuryazarlık)	1913	7-9
Kızlar Yaralılara Nasıl Yardım Ettiler	”	47
Öğrenmek ve Öğretmek	”	57
Kadın Hakları Üzerine (Hanife İsaeva)	”	74
Yine Kadın Hakları (Hatice İsmetova)	”	91
Dil, Ortografi ve Yayın Sorunları (A. S. Ayvazov)	”	94
Prof. Gordlevski’yi Ortografi Takdiri	”	86
Odesalı Sarfiye Öğrenciden Ortografi Hakkında Bir Mektup	”	86
Müslüman Öğrencilerin Moskova, Kiev ve Diğer Şehirlerdeki Durumları	”	110
Bize Okul Gereklidir (Bahçesaray’dan Züleyha Şerifovoy’un Mektubu)	”	116
Straganov Neden Bu İsmi Taşıyor? O Tatar Kökenlidir (Ayvazov)	”	119
Türkistan’dan Bir Mektup (Türkistan Kızlarının Durumu)	”	144
Moskova’daki Öğrencilerinden Gaspıralı’ya Mektup	”	76
Hayatımız ve Okullarımız (A. S. Ayvazov)	”	146
Dil Etrafında	”	169, 170
German Vamberi’nin Ölümü Üzerine	”	200
Yücelik ve Saygılı Olmak	”	121
İslamizm-Türkizm. M. İshad’ın Makalesi	”	213
Tekrar Dil Hakkında (Gaspıralı)	”	194
Bizim Haklarımız Hakkında Ne Diyorlar? (Yazan: İstanbul’lu Mahmut İshad)	”	201
Kırım’daki Kadınların ve Kızların Durumu	”	237
350 Rublelik İki Burs (Süleyman Adci)	”	151
Geçmişi Bilmek, Geleceği Anlamaktır	”	4, 5
Basınımız (Gaspıralı)	”	8
Ortografi Sorunları (Gaspıralı)	”	66
Yine Dil Hakkında (“Kuyaş” Gazetesine Cevap)	”	198
Timurlenk-Timur Hükümdarı	1914	27
Müslüman Gençler Hakkında	”	30
Kırım Tatarlarının Ölüm Nedenleri (Dr. Rivkin)	”	93
Bahçesaray’daki Kırım Tatarlarının Ölümü	”	108
Sonuçta Ne Olacak (Kırım-Tatar Kızların Eğitimde Geri Kalması) A. S. Ayvazov	”	134
Yüce Gaspıralı (A. S. Ayvazov)	”	195
İsmail Gaspıralı’nın Kısa Biyografisi (A. S. Ayvazov)	”	195
Gaspıralı (Celal Muinov)	”	195
Yeni Çağ (Gaspıralı’nın Son Makalesi)	”	194
İsmail Bey Gaspıralı (İ. Kasımov)	”	201
Gaspıralı’nın Ölümü (Ali Abbas L.)	”	202
Bahçesaray’daki Deneme Alanı (Neriman Nerimanov)	”	202
Gaspıralı’nın Son Ümidi (A. S. Ayvazov)	”	196
“Tercüman” Okuyucularına (Cafer Seydahmet)	”	196
Gaspıralı’nın Cenazesindeki Konuşmalar (O. Akçokraklı)	”	196
Gaspıralı’nın Son Günleri-Vasiyetleri ve Pişmanlıkları-(A. S. Ayvazov)	”	—
Rahmetli Gaspıralı (Numan Çelebican)	”	197
Gaspıralı’nın Hayatının Özellikleri (S. Ayvazov)	”	198
Gaspıralı’nın Ölümü ve Basınımız (Fatih Kerimov)	”	199
Büyük Milli Yas (Fatih Kerimov)	”	199
Diğer Gazetelerde Gaspıralı: İsmail Gaspıralı (Vakit Gazetesi, 14 Eylül)	”	1584-1587
Ulus Atası (Vakit Gazetesi-Kamil Kerimov)	”	1585
Gaspıralı-Büyük Öğretmen ve Yönetmen (Turkov)	”	1588-1589
Gaspıralı’dan Ayrılışımız (Vakit Gazetesi, Rızaeddin Fahreddin)	”	1583
Gaspıralı’nın İstanbul Gezisi 1914 (“Yıldız” Gazetesi)	”	1270
Rahmetli Gaspıralı Hocamıza Gazetemizin İthafı (“Yıldız” Gazetesi, 14 Eylül 1914)	”	1269
Gaspıralı’nın Kısa Biyografisi (“Yıldız” Gazetesi)	”	1265
Gaspıralı’ya İthaf (“Yıldız” Sunçiye Şiiri)	”	1268
İsmail Gaspıralı (“Orenburg Gazetesi”)	”	13 Eylül
Büyük Umutsuzluk (“İkbal” Gazetesi, Bütün Gazete Gaspıralı Hakkında)	”	14 Eylül
Bakü’deki Anma Toplantısı (Topçibaşeva’nın Konuşması)	”	14 Eylül
Şarkiyatçı Gordlevski’nin Telgrafı (Tercüman)	”	197
Petrograd’dan Apraksin’in Telgrafı	”	202
İstanbul’dan Taziye Telgrafı	”	199
Şarkiyatçı Samoyloviç’in Telgrafı	”	199
Bakü’den Taziye Telgrafı	”	199
Celal Muinov’un Anma Toplantısındaki Konuşması	”	199
Milli Basın ve Gaspıralı’nın Ölümü	”	201
Umutsuzluk (Petrograd “İl” Gazetesinden)	”	201
Türk-Tatar ve İslam Dehasının Ölümü (“Halk” Gazetesi, yazan: Kayum Kulat)	”	202
Bu Görüş Hakkında Düşünmeliyiz	”	223
Değerli Kırım Tatarları (Kırım Tatar Bülteni)	”	238
Kültür Dönemi (Kerim Cemaleddinov)	”	230
Borisa Glebska’dan Bir Mektup (Cafer Seydahmet)	”	243
Güney Kırım Yaşamından (Ayvazov)	1915	48
Rusya’da 30 Milyon Müslüman Topluluğu	”	189
Medeniyetten Geri Kalıyoruz (S. Ayvazov)	”	192
Milli Hazine-Basın (O. Akçokraklı)	”	202
Eğer Zamanında Anlayabilseydik (N. Çelebican)	”	202
Gaspıralı’nın İlkeleri (Altaylı)	”	202
Tatar Halkının Koruyucusu (Cafer Seydahmet)	”	202
Moskova Doğu Üniversitesi’nden Tercüman’a Bir Misafir (O. Akçokraklı)	”	204
Gaspıralı’nın Ölüm Yıldönümü (“Kuyaş” Gazetesinden)	”	205
Bulgar Tarihi	”	214
Polonya Müslümanları	”	230
Prof. A. E. Krımskiy	”	204
Yine Medeniyetten Geri Kalışımız Üzerine	”	243
Kırım Tatarlarının Atasözleri, Deyimleri ve İnançları (A. Bodaninski Derlemesi)	”	199

III. İSMAİL GASPIRALI İLE İLGİLİ TÜRKÇE YAYINLAR BİBLİYOGRAFYASI

A.    Kitaplar

Caferoğlu, Ahmet, İsmail Gaspıralı-Ölümünün 50. Yıldönümü Münasebetiyle Bir Etüd-, İstanbul, 1964, 15 s.

Devlet, Nadir, İsmail Bey-Gaspıralı-(1851-1914), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1988, 138 s.

Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), 2.b., Ankara: TTK, 1999, 347 s.

Ekinci, Yusuf, Gaspıralı İsmail, Ankara, 1997, 108 s.

Hablemitoğlu, Şengül-Necip Hablemitoğlu, Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920), Ankara, 1998, 672 s.

Kırımer, Cafer Seydahmet, Gaspıralı İsmail Bey, İstanbul, 1934, 248 s.

Kırımer, Cafer Seydahmet, Gaspıralı İsmail Bey, 2.b., Haz., Ramazan Bakkal, İstanbul: Avrasya Bir Vakfı Yay., 1996, 267 s.

Kırımlı, Hakan, İsmail Bey Gaspıralı, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay., 2001, 46 s.

Kırımlı, Hakan, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: TTK, 1996, 296 s.

Ortaylı, İlber, Çarlık Rusyası’nda Türkçülük Hareketleri ve Gaspıralı İsmail Bey, İstanbul, 1968, 23 s.

Rorlich, Azade Ayşe, Volga Tatarları, Çev., Mehmet Süreyya Er, İstanbul: İletişim Yay., 2000, 392 s.

Saray, Mehmet, Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyası’nda Dil ve Kültür Birliği, İstanbul, 1993.

Saray, Mehmet, Türk Dünyasında Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., 1987, 146 s.

Ülküsal, Müstecib, Kırım Türk-Tatarları (Dünü, Bugünü, Yarını), İstanbul, 1980, XVI+366 s.

Yaman, Ertuğrul, İsmail Gaspıralı ve Ortak Türkçe, Ankara: Alternatif Yay., 2002, 160 s.

Zenkovsky, Serge A., Rusya’da Türkçülük ve İslam, Çev., Ali Nejat Ongun, Ankara: Günce Yay., 2000, 336 s.

B.     Makaleler

Akbayar, Nuri, “Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 3, s. 288-289.

Akpınar, Yavuz, “Gaspıralı’nın Külliyatını Neşre Hazırlamada Karşılaşılan Zorluklar”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 12-15.

Akpınar, Yavuz, “İsmail Gaspıralı Bey’in Edebî Tenkitleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S: 9, 1998, s. 87-115.

Altuğ, Nurettin Mahir, “Gaspıralı İsmail Bey”, Emel, C: 4, S: 24, Eylül-Ekim 1964, s. 18-23.

Arıkan, Sabri, “İsmail Bey Gaspıralı ve Cedidcilere Yapılan Suçlamalara Cevap”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S: 145, Ocak 1999, s. 9-16.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey I”, Aksiyon, 3-9 Nisan 1999, s. 62-63.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey II”, Aksiyon, 17-23 Nisan 1999, s. 56-57.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey (Dilde, Fikirde, İşte Birlik)”, Türk Yurdu, C: 8, S: 7 (353), Ağustos 1987, s. 11-15.

Bozgöz, Aziz, “Avrupa’daki Sosyal Gelişmeler Karşısında Genç Gaspıralı’nın Düşünceleri”, Emel, C: 1, S: 6, Eylül 1961, s. 7-9.

Caferoğlu, Ahmet, “İsmail Bey Gasprinski”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, S: 16, Nisan 1933, s. 165-169.

Deliorman, Altan, “İsmail Gaspıralı ve Tercüman Gazetesi”, Türk Kültürü, C: 6, S: 69, Temmuz 1968, s. 53-58.

Devlet, Nadir, “Dünde ve Bugünde İsmail Bey Gaspıralı”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 285-289.

Devlet, Nadir, “İsmail Gaspıralı Sovyetler Birliği’nde Ancak 60 Yıl Sonra Aklanabildi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 39, Temmuz 1991, s. 424-429.

Elçin, Şükrü, “İsmail Gaspıralı, Eğitim ve Öğretim Problemleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 275-279.

Eraslan, Cezmi, “Türk Dünyası’nda Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 57, Aralık 1988, s. 190-192.

Ercilasun, Ahmet Bican, “İsmail Gaspıralı’nın Fikirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 329-336.

Ertem, İnci, “Dedem İsmail Gaspıralı”, Türk Kültürü, Yıl: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 325-328.

Gökbilgin, M. Tayyip, “İsmail Gaspıralı 1851-1914”, Bilgi Dergisi, S: 67, 1952.

Göksan, Ayhan, “Gaspıralı İsmail Bey ve Usul-i Ceditçiliği”, Türk Kültürü, Yıl: 2, S: 18, Nisan 1964, s. 126-129.

Göksan, Ayhan, “Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, Yıl: 2, S: 23, Eylül 1964, s. 23-30.

Gülensoy, Tuncer, “İsmail Gaspıralı ve Anadolu Türklüğü”, Türk Kültürü, Yıl: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 321-324.

Hablemitoğlu, Necip, “Gaspıralı İsmail Bey ve Çarlık Rusyası Hükümetleri”, Kırım, C: 5, S: 19, Nisan-Mayıs-Haziran 1997.

Hablemitoğlu, Necip, “Tercüman’ın Doğuş ve Kapanış Evreleri”, Kırım, C: 5, S: 17, Ekim-Kasım-Aralık 1996.

Hanoğlu, Recai H., “Kırım Edebiyatı, Halk Edebiyatı, Tercüman ve Zamanımız Edebiyatı Devirleri”, Emel, S: 13, 1962, s. 19-21.

Hasmehmetli, Halil, “İsmail Bey Gasprinski’ye Ait Bir Hatıra”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C: 2, S: 16, 1933, s. 162-164.

Hazbiyeviç, Selim, “İsmail Gaspıralı, Pantürkizm ve Polonya İle Münasebeti”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 316-318.

İzidinoviç, Sabri Osmanoviç, “İsmail Gaspıralı ve Kırım Türkleri”, Türk Kültürü, C: 291, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 280-284.

Kafalı, Mustafa, “İsmail Gaspıralı’nın Yayımcılığı ve Gazeteciliği”, Türk Kültürü, C: 291, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 302-307.

Kafalı, Sevgi, “I. Milletlerarası İsmail Gaspıralı Konferansı ve Kırım Tatar Kültür Haftası”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 267-271.

Kafalı, Sevgi, “İsmail Bey Gaspıralı’nın Fikir Dünyası ve Batı Türklüğü”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 290-301.

Kaplan, Mehmet, “Gaspıralı İsmail’in Avrupa Medeniyeti, Sosyalizm ve İslamiyet Hakkındaki Eseri (Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene, İstanbul 1302)”, Türk Kültürü, C: 15, S: 180, Ekim 1977, s. 1-17.

Kara, Polat, “Kırım Güneşi (İsmail Gaspıralı)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, C: 5, S: 57, Eylül 1991, s. 38-44.

Karatay, Zafer, “Zincirli Medrese Rus Ortodoks Kilisesinin mi Olacak?”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 21-22.

Kırımal, Edige, “Gaspıralı İsmail Bey”, Dergi, C: 16, S: 62, 1979, s. 60-64.

Kırımal, Edige, “İsmail Bey Gasprinski”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C: 2, S: 16, Nisan 1933, s. 156-161.

Kırımal, Edige, “Kırım Türkleri’nin Milli Basını”, Emel, C: 1, S: 6, Eylül 1961, s. 5-6.

Kırımer, S. Cafer, “İsmail Bey Gaspirinski”, Türk Yurdu, C: 5 (25), S: 36 (230), 1930, s. 48-55.

Kırımer, S. Cafer, “Nurlu Kabirler-Gaspıralı İsmail Bey’in Kabri”, Emel, S: 15, 1963, s. 22-26.

Kırımlı, Hakan, “Gaspıralı İsmail Bey”, İslam Ansiklopedisi, C: 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, s. 392-395.

Kırımlı, Hakan, “İsmail Bey Gaspıralı, Yaş Tatarlar ve Tilde Birlik Meselesi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 384-388.

Köseoğlu, Ahmet, “Dilara Pikeç’ten Gaspıralı İsmail’e”, Yol Kültürü, S: 5, Nisan 1999, s. 80-87.

Kuran, Ercüment, “Rusya Türklerinde Usul-i Cedit Hareketi”, Yeni Türkiye, Yıl: 3, S: 15, Mayıs-Haziran 1997, s. 338-339.

Muhtaroğlu, Vilayet, “Türk Alimlerinin Araştırmalarına Göre Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 355-359.

Okay, Nevin, “Esir Milletler ve İsmail Gaspıralı”, Türk Kültürü, C: 2, S: 21, Temmuz 1964, s. 12-14.

Ortaylı, Kemal, “İsmail Bey Gaspıralı Kim İdi?”, Kafkasya, S: 15, 1952, s. 13-16.

Özden, Mehmet, “Ceditçiliğin Tarihinden: Gaspıralı İsmail ve Usul-i Cedit”, Türkiye Günlüğü, S: 29, Temmuz-Ağustos 1994, s. 221-225.

Saray, Mehmet, “Gaspıralı İsmail Bey ve Türk Dünyasında Dil Birliği”, III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999 içinde, s. 1005-1010.

Saray, Mehmet, “Gaspıralı İsmail Bey ve Türk Dünyasında Eğitim Reformu”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985) Tebliğler III-Türk Tarihi, C: 2, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırma Merkezi Yay., 1989, s. 557-568. (FS)

Saray, Mehmet, “Gaspıralı’nın Türk Dünyası’nda Verdiği Dil ve Kültür Birliği Mücadelesi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 305-315.

Saray, Mehmet, “Türk Dünyası’nı Uyandıran Adam: Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914)”, Emel, S: 135, 1983, s. 114-133.

Niyazi Subayev, “Mustafa Suphi ve Tercüman Gazetesi”, Akt., Fahri Solak, Tarih ve Toplum, C: 23, Sayı: 134, Şubat 1995, s. 57-58.

Tan, Nail, “Doğumunun 150. Yılında Gaspıralı İsmail Bey”, Türksoy, S: 3, Nisan 2001, s. 6-9.

Taymas, Abdullah Battal, “Ben Onu Gördüm (İsmail Gaspıralı Hakkında Notlar)”, Türk Kültürü, C: 6, S: 69, Temmuz 1968, s. 49-52.

Temizyürek, Fahri, “Usul-i Cedit Hareketi ve Gaspıralı İsmail Bey”, Yeni Türkiye, Yıl: 3, S: 15, Mayıs-Haziran 1997, s. 340-343.

Tural, Sadık, “Gaspıralı İsmail Bey’in Osmanlı Türkiye’sine Tesirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 339-346.

Türkoğlu, İsmail, “Cedidçiler Hangi Zeminde Duruyor?”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 58, Ocak 1999, s. 70-74.

Ülger, Ufuk Baykal, “Yenilikçi İsmail Gaspıralı Bey ve ‘Dilde, Fikirde, İşte Birlik’ Hedefi”, Diyanet Avrasya Kırgızistan, S: 2, 2001, s. 35-45.

Ülküsal, Müstecib, “Büyük Düşünür ve Öğretmen Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 347-354.

Ülküsal, Müstecib, “Gaspıralı İsmail Bey”, Emel, S: 24, Eylül-Ekim 1964, s. 2-7.

Ülküsal, Müstecib, “İnkılapçı İsmail Gaspıralı ve Eleştiriler”, Emel, S: 108, Eylül-Ekim 1978, s. 1-8.

Yalçınkaya, Alaeddin, “Cedidçiler’in Bilinmeyen Yönleri”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 55, Ekim 1998, s. 26-31.

Yalçınkaya, Alaeddin, “Cedid-Kadim Konusuna Duygusallıktan Uzak ve İlmî Yaklaşalım”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 60, Mart 1999, s. 56-59.

Yüksel, Zühal, “Gaspıralı İsmail Bey’in Anadolu Türklüğü’ne Tesirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 378-383.

Yüksel, Zühal, “Gaspıralı ve Dil Birliği”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 16-20.

---

[1] Cafer Seydahmet Kırımer, Gaspıralı İsmail Bey, 2.b., Haz., Ramazan Bakkal, İstanbul: Avrasya Bir Vakfı Yay., 1996, s. 16.

[2] Hakan Kırımlı, İsmail Bey Gaspıralı, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay., 2001, s. 5.

[3] Kırımer, a.g.e., s. 17-18.

[4] Kırımlı, a.g.e., s. 6.

[5] Kırımer, a.g.e., s. 25-27.

[6] Kırımer, a.g.e., s. 26.

[7] Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), 2.b., Ankara: TTK, 1999, s. 190.

[8] Hakan Kırımlı, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: TTK, 1996, s. 39.

[9] Kırımlı (1996), s. 40.

[10] Devlet, a.g.e., s. 19 ve 189.

[11] Devlet, a.g.e., s. 18-19.

[12] Devlet, a.g.e., s. 189; Ayrıca bkz. Adil Hikmet Bey, Asya’da Beş Türk, Haz., Yusuf Gedikli, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998, s. 109.

[13] Azade-Ayşe Rorlich, Volga Tatarları, Çev., Mehmet Süreyya Er, İstanbul: İletişim Yay., 2000, s. 125.

[14] Kırımlı (2001), s. 21.

[15] Devlet, a.g.e., s. 191.

[16] Devlet, a.g.e., s. 191.

[17] Bkz. Fahri Solak, “Türkistan ve Kafkasya İle İlgili Türkiye’de Yapılan Tezler Bibliyografyası”, Akademik Araştırmalar, Yıl: 2, S: 6, Ağustos-Ekim 2000, s. 161-247.

[18] Yavuz Akpınar, “Gaspıralı’nın Külliyatını Neşre Hazırlamada Karşılaşılan Zorluklar”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 13.

[19] Geniş bilgi için bkz. Akpınar, a.g.m., s. 12-15.

[20] Söz konusu çalışmaların dökümü için bkz. www.ismailgaspirali.org

[21] Seitgazı Gafarov, “Terciman Gazetasında Basılgan Esas Materiallarnın Kıska Bibliografiyası”, Yıldız, 1989/4, s. 130-144.