DOĞUMUNUN 150. YILINDA GASPIRALI İSMAİL BEY, TERCÜMAN GAZETESİ BİBLİYOGRAFYASI VE TÜRKÇE YAYINLAR

Müteferrika, Sayı: 20, Güz 2001, s. 79–104.

Yrd. Doç. Dr. Fahri Solak

Marmara Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

I. GASPIRALI İSMAİL BEY VE TERCÜMAN GAZETESİ

Gaspıralı İsmail Bey 1851 yılında Kırım’ın Bahçesaray şehri yakınlarındaki Avcıköy’de doğdu. Babası Çarlık ordusundan Teğmen Rütbesiyle emekli Mustafa Ağa Gaspıra köyünden olduğu için İsmail Bey de Gaspıralı (Rusçası Gasprinskiy) olarak adlandırıldı ve bu şekilde tanındı. Mustafa Ağa 1854’de ailesi ile birlikte Bahçesaray’a yerleşti ve İsmail Bey on yaşına kadar bu şehirde kaldı[1]. Tahsil hayatına mahalli Müslüman mektebinde başlayan Gaspıralı İsmail, bir Rus okulu olan Akmescid Erkek Gimnazyumunda sürdürdü. Daha sonra Voronej’deki askeri bir okula kaydedildi ise de, bir süre sonra Moskova’daki Harp Okuluna nakledildi.[2] Bu okulun son sınıfında iken 1867 yazında, Girit isyanında Rum isyancılara karşı savaşmakta olan Osmanlı ordusuna gönüllü olarak katılmak arzusuyla yakın arkadaşı Mustafa Mirza Davidoviç ile birlikte gizlice kaçmaya teşebbüs etti. Fakat 45 günlük maceralı bir yolculuktan sonra Odesa’ya ulaştıysalar da burada yakalanarak Bahçesaray’a gönderildi[3]. Bu olaydan sonra Rusya’daki tahsiline dönmeyerek, 1868 yılında Bahçesaray’da bulunan Zincirli Medrese’de Rusça öğretmenliğine başladı. Bu dönemde yoğun bir şekilde Rus edebi ve felsefi eserlerini okudu. 1872’de Kırım’dan ayrılan Gaspıralı İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris’e gitti. Paris’te geçirdiği iki yıl içinde ünlü Rus Yazarı İvan Turgenyev’e asistanlık yapmak da dahil çeşitli işlerle hayatını kazandı. 1874’de eskiden beri arzu ettiği Osmanlı Zâbiti olma düşüncesiyle İstanbul’a geldi. Ancak burada geçen bir yıla yakın süre içinde bu arzusuna olumlu cevap alamayınca Kırım’a döndü. 1878’de Bahçesaray Belediye Başkan Yardımcısı ve 1879 yılında da Belediye Başkanlığı’na seçildi ve 1884 yılına kadar bu görevinde kaldı[4].

Gaspıralı İsmail birinci defa 1877’de Dereköy’de evlenmiş ise de bu evlilik iki yıl kadar sürebilmiş; ikinci evliliğini 1882 yılında Kazan eşrafından Akçoralar ailesinden İsfendiyar Bey’in kızı Zühre Hanım ile yapmıştır[5].

Rusya Müslümanları arasında basın-yayın faaliyetleri konusunda ilk akla gelen isimlerin başında Gaspıralı İsmail gelir. Gaspıralı’nın yayın konusundaki ilk teşebbüsü, 1881 yılında Genç Molla müstearıyla yazdığı ve Akmescit’te Rusça çıkan Tavrida gazetesinde tefrika ettiği ve daha sonra kitapçık şeklinde de çıkan “Rusya Müslümanları” başlıklı dizi yazısıdır. Gaspıralı müteaddid defalar Tatarca/Türkçe bir gazete çıkarma yönündeki başvurularının reddedilmesi üzerine, yine aynı yıl, bir dizi küçük risale yayınladı[6]. Bunlardan ilki 1881’in Mayıs ayında yayınladığı Tonguç adlı risale idi. Daha sonra seri halinde Şafak, Kamer, Güneş, Yıldız, Ay ve Mirat-ı Cedîd adlı risaleleri yayınladı[7]. Böylece kendisine Tatarca süreli yayın izni verilmemiş olan Gaspıralı, aslında her biri birer dergi mahiyetinde olan bu risaleleri farklı isimler altında yayınlayarak kanunları ihlal etmeden yayın faaliyetini sürdürmüş oluyordu[8].

Gaspıralı gazete yayını için uzun süre beklediği izni, gazetenin Tatarca ve Rusça basılması şartıyla, 1883 yılında alabildi. İlk nüshası 22 Nisan 1883’de basılan Tercüman, Kırım’da yayınlanan ilk Tatar gazetesi olmasının yanında[9], Çarlık devrinde yayınlanan Türk gazeteleri arasında en uzun süre (35 yıl) yayınlanması, etkisi, öncülüğü, ciddiyeti ve Usul-i Cedîd’e yaptığı hizmetler yönünden de en önemli gazetelerden biridir. Bu yönüyle İngilizlerin Times, Rusların Novaya Vremya (Yeni Zaman) adlı gazeteleri ile mukayese edilmektedir[10].

Tercüman 1903’e kadar haftada bir, 1903-1912 arasında haftada bazen iki, bazen üç defa ve Eylül 1912’den sonra ise günlük olarak yayınlanmıştır. Yayın hayatının başlangıcında 300 abonesi varken, 1885’te abone sayısı 1000’e çıkmıştı. Bunun 300’ü Kırım’da, 300’ü İdil-Ural’da, 150’si Dağıstan’da, 50’si Sibirya’da ve 200’ü Orta Asya ve Türkistan’da idi[11]. 1907’de tirajı 5 bine ulaşan Tercüman’ın Rusya dışında da (İstanbul, Kahire, Kaşgar ve Hindistan) okuyucuları vardı[12].

Tercüman gazetesi basit bir süreli yayın organı olmanın ötesinde bir fikir yayıcısı, milli akım ve faaliyetler için de bir öncü ve ilham kaynağı idi. Bu gazete Rusya Müslümanlarının hayatının tüm yönleriyle ilgili (eğitim, kadın hakları, siyasi partiler, İslam hukuk sisteminin reformu vb.) problemleri tartışıyordu[13]. Tercüman gazetesi yayına başlamasını izleyen ilk yirmi yıl içinde bütün Türk Dünyası çapında emsali olmayan bir yaygınlık ve etkiye ulaştı. Buna rağmen, Tercüman’ın çıkışından Gaspıralı’nın ölümüne kadar geçen 31 yıl içinde, devrin sıkı idare tarzına rağmen, bir kere olsun kapatılmamış veya sansüre uğramamış olması Gaspıralı’nın ihtiyatlı ifade tarzının ve taktik kabiliyetinin bir başarısı olarak görülmektedir[14]. Yine 1911’den itibaren Tercüman’ın başlığının altında yer alan ve adeta Gaspıralı’nın adı ile özdeşleşen meşhur “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” ibaresi günümüze kadar Türk Dünyasındaki en yaygın sloganlarından biri haline dönüşmüştür.

1914’de Gaspıralı’nın ölümünden sonra, 1918’de Tercüman’ın yayın hayatından çekilmesine kadar, Gaspıralı’nın yakın çalışma arkadaşı Hasan Sabri Ayvazov (öl. 1936) Tercüman’ı devam ettirmiştir.

1905 Sonrası Rusya İmparatorluğu’nda oluşan kısmi serbestlik ortamından Gaspıralı da yararlanmış ve faaliyetlerinin çapını genişletmiştir. Bu çerçevede yeni dergiler çıkarmaya başlamış olup, bunlardan ilki 1906’da yayın hayatına giren ve Rusya Türklerinin tarihinde ilk kadın dergisi olan Alem-i Nisvân (Kadınlar Alemi)’dır. Gaspıralı’nın kızı Şefika Hanım’ın (1886-1975) idaresinde çıkan bu dergi 1910’da yayın hayatından çekildi. Alem-i Nisvân, kadınların hukuki durumları, eğitimleri ile ilgileniyor, kadınların boş zamanlarını değerlendirebilecekleri işler (resim yapma vb.) tavsiyesinde bulunuyor, ilmî, tarihî makaleler ve şiirler yayınlıyordu[15].

Kırım’da ilk mizah dergisi Ha-Ha-Ha da Gaspıralı tarafından çıkarılmıştır. 1906 Mart’ında 15 günde bir çıkmaya başlayan dergi 1910 yılına kadar devam etmiş olup, karikatürler ve mizahi yazılarla özellikle kadimci mollalarla alay ediyordu. Gaspıralı çocuklara yönelik de yayın yapmış ve Tercüman’ın ilavesi olarak 1906’da Alem-i Sübyan (Çocuklar Alemi) adlı 15 günlük bir dergi yayınlamıştır. Bu derginin yayını düzensiz de olsa 1915 yılına kadar sürdü[16].

Gaspıralı’nın faaliyetleri hiç şüphesiz yayınları ile sınırlı değildir. O’nun eğitim ve yayın konusundaki çalışmaları da dönemine öncülük eden çalışmalardır. İlkini 1884’te Bahçesaray’da açtığı ve 1914’e gelindiğinde Rusya İmparatorluğu çapında sayıları 5 bine ulaşan Usul-i Cedîd okulları; geliştirdiği Usul-i Savtiye (Fonetik Usul) adlı öğretim metodu; bizzat yazdığı okuma/ders kitapları; Bahçesaray’da kurduğu ve Kırım Tatarları için bir ilk olan matbaasında bastığı kitaplar ve nihayet Rusya Müslümanlarına hatta bütün Dünya Müslümanlarına dönük yürüttüğü siyasi çalışmaların her biri reform niteliğinde çalışmalardır.

Bütün bu önemine karşın, döneminde Türk Dünyasının, fikirleri ve eylemleriyle en etkili şahsiyetlerden biri olan Gaspıralı’nın hayatı, faaliyetleri ve fikirleri ile ilgili ilmi çalışmalar yeterli olmaktan uzaktır. Türk üniversitelerinde Doktora ve Yüksek Lisans düzeyi bir yana, lisans tezi olarak bile Gaspıralı’ya ilişkin müstakil bir teze rastlanmaması manidardır[17]. Diğer taraftan Türkçe yayınlar arasında Tercüman Gazetesi’ne ilişkin müstakil çalışmalar yok denecek düzeydedir. Kaldı ki bu gazetenin eksiksiz tam koleksiyonunun bile henüz temin edilememiş olması[18] çalışmaların bulunduğu aşamaya ilişkin ipucu olarak dikkate değer bir husustur.

Son yıllarda ve özellikle de 150. Doğum Yılı vesilesiyle içinde bulunduğumuz yılda konu ile ilgili yürütülen proje[19], ilmi ve kültürel çalışmalar[20] teselli edici ve ümit verici olmakla beraber, henüz yolun başında olunduğunu söylemek kötümserlik olmasa gerektir.

Bu mülahazalardan hareketle, yapılan çalışmalara mütevazı bir katkı maksadıyla kaleme alınan bu çalışmayla, Tercüman Gazetesi’nde yayınlanan yazılara ilişkin elimizdeki yegane bibliyografik çalışma olan ve Seyitgazi Gafarov tarafından Rusça olarak hazırlanan[21] çalışmanın tercümesinin Türk okuyucusuna kazandırılması ve ayrıca Gaspıralı ile ilgili tespit edilebilen Türkçe kitap ve Makalelerin bir arada sunulması amaçlanmaktadır. Gafarov’un çalışmasının eksik olması yanında, Rusça olarak yayınlanmış olması ve Tercüman’ın orijinal nüshalarına ulaşılarak kavramsal karşılaştırmanın yapılamaması çeviride mana aktarımlarında bazı sorunları beraberinde getirmekle beraber, çalışmanın mevcut haliyle de yararlı olacağını ve maksada hizmet edeceğini umuyoruz.

Kısaltmalar:

a.g.e.    Adı geçen eser

a.g.m.   Adı geçen makale

Akt.     Aktaran

b.         Baskı

bkz.      Bakınız

C:         Cilt

Çev.     Çeviren

Haz.     Hazırlayan

s.          Sayfa

S:         Sayı

TTK    Türk Tarih Kurumu

Yay.    Yayınları/Yayınevi

II. TERCÜMAN GAZETESİ’NDE YAYINLANAN BAŞLICA YAZILAR BİBLİYOGRAFYASI (1883-1915)

MAKALELERİN BAŞLIK VE YAZARI

YIL

SAYI

Editörden 1883 1
Kırım’ın Rusya’ya İltihak Dönemi 1
Gazete Nedir? Gazete Ne İşe Yarar? 2
Müslüman Birisi Gazete Okumalı mı? 2
Bilim 2
İslam Tarihi 5,7,8,22,23,24, 25, 28
‘Kafkas’ Gazetesinin ‘Tercüman’ Hakkındaki Değerlendirmesi 6
Daktilo (Yazı Makinalarının Ortaya Çıkışı Üzerine) 7
Kasım Müslümanları 7
İslamiyet’in Kaderi 8
Hadce Müslümanlarına Cevap 10
Rusya Müslümanları Hakkında Bir Çift Söz 11
Öğretmen 14
Kırgız-Turgay ve Ural Bölgelerinin Durumu 14
Çalışma ve İlerleme 15
İslam ve Medeniyet 16
Bize Ne Lazım? 17
Rusya Müslümanlarının Eğitimi 22, 23
Yaşlı Derviş İle Sohbet 22
‘Tercüman’ın Yarım Yıllık Yayımı 24
Okul ve Medrese Eğitimi 24
Rusya’daki Müslümanların Sayısı 1884 2
Arkadaşlara Hitap 14
İslam Medeniyeti (1. Bölüm) 23
İslam Medeniyeti (2. Bölüm) 24
İslam Medeniyeti (3. Bölüm) 25
İslam Medeniyeti (4. Bölüm) 27
İslam Medeniyeti (5. Bölüm) 32
İslam Medeniyeti (6. Bölüm) 35
İslam Medeniyeti (7. Bölüm) 40
İslam Lisanları, Yazan: Ahmet B. 33
İslam Medeniyeti (8. Bölüm) 1885 1
Abonelerin Bölgesel Sayısı ve Sosyal Durumu 1
Çara Sadakat ve Vatan Sevgisi-Görevlerimiz 1
Türkiye’de Hayat ve Basın-Röportaj 9
Türk Şairlerinin Temaları 10
Kırım Vakıfları 12
Meşyarın Doğuşu Hakkında 12
Rusya Müslümanları Üzerine 8
Bosnalı Müslümanlar 5
Bilimimiz, Yazan: Habibullah Efendi 7
İslamî İlimler 11
Tercüman’ın Pavlador Özel Muhabirinden Bir Mektup 26
Arap Medeniyeti, Yazan: Lebona (Fransız Oryantalist) 27
Rusya Müslümanları Üzerine (Orta Asya Müslümanları) 8
Orta Asya’ya Rus Askeri Harekatı 21, 22, 23, 24
Zamanın Meyveleri, Yazan: M. İskenderov 8, 9, 11, 12, 13, 15, 16, 19, 20
Hayat Mücadelesi 1886 10, 11, 12
Sosyal Görevler 13
Prus Midesi 13
Kazan Müslümanları 24
Kırım Müslümanlarının İlgileri Nelerdir? 27
Müslümanların Kaygısızlığı Üzerine 31
Tatar Dilinde Amatör Temsil 32
Kastromay Civarındaki Tatar Köyleri 35
Türk Milletinin Büyük İlim Adamları (Kadı-Zade Rumi) 36
Redaktör Gaspıralı’nın Tiflis’teki Edebi Konuşması 38
İlim Üzerine Birkaç Söz 42
Kafkaslarda Birkaç Gün 44
Kadim Türk Kitabı ‘Kutadgu Bilig’ 47
Türk Halkları 49
Son Kırım Hanı Şahin Giray 50
XIII. Yüzyıl Gümüş Para Hazinesinin Bulunuşu 51
Macar Ulusunun Menşei 1887 12
Müslüman Halklar Medeniyeti Üzerine 17
Müslüman Kadın Emeği 24, 27
Topraksız Kırım Müslümanları Üzerine 30
Putperestler Niçin İslam Dinini Kabul Ediyorlar? 36
Vatanımıza Karşı Avrupa Entrikaları 37
Fransa Mektupları, (Yazan: Molla Abbas Fransovi müstearıyla Gaspıralı) 4-9, 11-13, 15, 17, 19, 20, 22, 24-29, 31-40
Rusya’da Müslüman Nüfus 40
İslamî Neşriyat 40
Yeni Mektep 1
Eğitim Metodu 15
Tatar Edebi Eserleri 13
Köyde Propaganda ve Eğitim 2
Fransa Mektupları 1888 1-4, 6, 7, 9, 11, 12, 14, 15, 24, 28, 30, 33, 36, 38, 40, 42, 44-46
Kırım’da Tatar Nüfus Üzerine 5
Teke-Türkmenler 9
Kırgızlar 12
Zemzem Suyu 14
Osmanlı 15
Rusya, Çin ve Müslümanlar 17
Bürokrasimiz 18
Şah Timur veya Timurlenk 19
Başkurdistan’a Yardım 20
Aziz Hediye (Kadife Kaplı Kur’an) 23
Erkek ve Kadın Miras Hukukunun Eşitlenmesi Üzerine 31
Kırım Hanlığı 32
1886 Yılında Finlandiya Hariç Rus İmparatorluğu Nüfusu 34
III. İvan’dan II. Ekaterina’ya Kadar Rusya Toprakları 37
Mollalar ve Rus Dili 42
Kırgızlar 43
Eğitim Dosyası 44
Türk Lehçeleri 14
Türkçe Ansiklopedi 34
Müslüman Bürokratlar 30
Müslümanların Ekonomik Durumu 1889 1
Rus İdaresindeki Türkistan Üzerine 2
Şiîlik ve Sunnîlik 4
Aşağıdaki Haberlere Dikkat Ediniz 5
Fransa Mektupları 4, 7, 8, 14
Afrika Mektupları 35, 37, 39, 40, 43, 44, 46
Elizavetpolskoy Vilayeti Nüfusu 18
Senusîler 14
Bahçesaray’da Tatarların Yokoluşu 15
Önceden Olmamıştı 22
Camekan Bırakmayın 23
Rusya’da Müslüman Basını 25
Eğitim Üzerine 31
Rus Dilinin Önemi 34
Şovalye Akını 46
Eski İslam Sikkeleri 27
Çeremisi (Kuban Tatarlarının Ruslarca Asimilasyonu) 28
Müslüman Kadına Neyi, Nasıl Öğretmeli? 33
Batalpaşin Müslümanları 33
Okul Faaliyetleri 36
Yerlilerin Mektubu 24, 27
Çin Müslümanlarının Menkıbeleri 38
Çin Sınırları (M. Z. R. Oğlu) 1890 4
Dikkat! (‘Moskovski Vedemosti’ Gazetesindeki Makaleye Cevap) 4
Zincirli Medrese 6
Kuban Tatarlarının Göçü Üzerine 10
İslam Eğitimi Üzerine 10
Türk Lehçeleri, Yazan: Cantemirov 12
Üretim Sorunu 35
Zincirli Medrese ve Kuralları 39
Kur’an, Halife Osman Nüshası 41
Yeni Okullar (Mektepler) 41
“Rusya Müslümanları” Onuncu Yıldönümü 44
Amazon Ülkesi 28, 29, 36, 38, 42, 44-46
Kafkas ve Azerbaycan Tatarları Şiiri 3, 35
Harem (?) 8
Amazon Ülkesi 1891 1-3, 14, 15
On Sene Ötesi (Rusya Müslümanları Risalesi Hakkında) 3, 4
Saratov Tatarları, Yazan: Kuramikin 5
Sibirya Müslümanları, Yazan: İbragimov 5
1200 Kiloluk Mersin Balığının Tutulması 6
Avrupa Yakasındaki Rusya’da Evcil Hayvanların Miktarı 7
Dünya Nüfusunun Miktarı (1890 yılı) 9
‘Kafir’ Sözcüğünün Anlamı 11
Gaspıralı’nın İngiliz Gazetesi Times’a Verdiği Cevap 10
Emek-İnsan, Toplum ve Devletin En Önemli Desteğidir 13
Rusya’daki Meyhanelerin Resmi Sayısı 13
Başka Milletlere Göre Biz Neden Gerideyiz? 22
Medreselerdeki Eğitimin Usul-i Savtiye İle Geliştirilmesi 23
Buhara 23-25
Astrahan Şehri Hakkında Bazı Tarihi Rakamlar 34
Kabartay’daki At Çiftçiliğinin Gerilemesi 37
Gerekli Tedbirleri Almak 38
Bayan Eliseeva’nın Rusya Müslümanları Hakkındaki Konuşması 41
Filolog Taftazani 40
Okuyuculara 43
Resmi Dil Hakkında 44
İstanbul’daki Ayasofya 45
Halkın Uyanışı ve Aydınlatılmasında Müslüman Gençlere Özen Göstermenin Önemi 33
Eliseeva’nın Rusya Müslümanları Hakkında Yeni Konuşması 1892 2
‘Russkaya Jizn’ Gazetesindeki ‘İslam Bilgileri’ Konulu Makale Hakkında 12
Müslümanların Eğitim ve Medeniyetlerini Yükseltmeleri İçin Ne Yapmalıyız? 37, 43
Göç Hareketleri Hakkında 47
Türk Dili Hakkında 3
Bahçesaray Usul-i Savtive (Fonetik Usul) Okulunun 10. Yıldönümü 4
Önemli Genelge (Yerli-Rus Okulları İçin) 6
Usul-i Savtive Okullarının Rusya Genelinde Yayılması 6
‘Evlenmek Su İçmek Değildir’, Yazan: F. Koçarlı 34
Yerli-Rus Okulu 36
Müslümana Ne Gerekli? 41
Yabancı Yaşamdan 4, 5, 7-11, 13-15, 18, 20-23, 35, 46
Hoca-Seyyah 4
Buhara ve Bahçesaray 1893 4
Tercüman Gazetesinin Redaktörlüğüne Tebrik Mektubu 7
Rusya’daki Okul ve Meyhanelerin Sayısı 9
Elizavetpol (Gence) Şehri 10
Müslüman Aydınlarla Konuşma 11
Vaiz Hakkında Konuşma 17
Tercüman Gazetesi’nin 10. Yıldönümü İle İlgili Şenlik 13
Bahçesaray’dan Taşkent’e Kadar Bir Gezi 30
Usul-i Cedid Okullarının Başarıları 6
Müslümanları Aydınlatma Konusundaki Başarılar 10
Alfabe Kitabının Hikayesi 18
Felsefe (Felsefe Hakkında Bir Öykü) 18
Saadettin Taftazani 32
Eliseeva’nın ‘Russkiy Obzor’ Gazetesindeki Müslüman Dervişler Konulu Makalesi Üzerine (Redaktörden Cevap) 33
Burhaneddin Merginani, Alim, ‘Hidaye’ (Şeriat) Kitabının Yazarı 33
Usul-i Savtiye İle İlgili Kitap (Tercüman Redaktörüne İthaf Edilmiştir), Yazan: Ufa’dan Şakir İzmuhammedov 34
Okul ve Medresede Reform 41
Alektorova’nın ‘Orenburgskiy Listok’ Gazetesindeki Makalesine Açıklama 43
Dünya Ülkelerinin Tayini 32
Kudüs. Yazar: Kuddüs Şerif 37
Bahçesaray’dan Taşkent’e Kadar 29-38, 40-43
Arslan Kız 12, 14, 16, 23, 24
Arslan Kız 1894 1, 2, 4, 6, 7
Evlilik Törenlerinin Masrafını Tanzim 1
Müslüman Medrese Hakkında 4, 8
Mübarek Ramazan 9
Usul-i Cedid Okullarının Eski Okulların Kapanmasına Yol Açması 7
Müslüman Halkın Ölümü Hakkında İstatistikî Belgeler 11
Halife Ali’nin Talimatı 13
Doğu Hayatından 3, 6, 9, 13, 16, 19, 23, 30, 39
Bizim Hayatımızdan 1, 4, 7, 10, 11, 17, 20, 27
Batı Hayatından 2, 5, 8, 18, 21, 38, 40
Yabancı Hayatından 12, 15
Çin ve Japonya 33
Rusya’daki Müslümanların Hayatından 48
Kair Gazetesi Haberine Göre Çin’deki Müslümanların Sayısı 19
Okul: İlim Kaynağı 34
Çin-Japon Savaşı 37
Perm Vilayetindeki Müslümanların Sayısı 37
Mektepdar Vatandaşlar 47
Kırgızlar Hakkında 13
Ters Oblastına Dağlıların Göçmesi Hakkında 15
Tatarlar İçin Fidanlık Kursları 19
Kırgızların Doğuşu 22
Rusya Hakkında Müslümanların Yayınları 23
Redaktörün İstanbul Seyahati 25
Geçmişte ve Gelecekte Medrese I 47
İngiltere ve Sömürgeleri 28
Geçmişte ve Gelecekte Medrese II-III 1895 1, 4
Kafkasya’daki Müslüman Halkın Eğitimi 7
Bakü’ye İlginç Bir Ziyaret 3
Doğu’daki Gazetecilik 4
İslam Toplumunda İmamın Rolü 8
1894 Rusya Nüfus Sayımına Göre Nüfusun Sayısı ve Etnik Dağılımı 9
Murmanske Şehrindeki Deniz Limanının Geleceği Üzerine 15
Gazetemizin Amaçları 21
Ermeniler Hakkında Rusça Yayınlar 33
‘Yenisey Yazıları Hakkında Deşifre Sonuçları’, V. V. Radlov Raporu 38
Halife Ömer’in Kudüs’ü Fethinde Patrik Safranino’ya Fermanı 36
Tercüman Gazetesi’nin Amaçları 42
Ermeni Çalkantıları Hakkında İngiliz Gazetesinin Haberi 44
Gerilememizi Nasıl Açıklayabiliriz? 45
Usul-i Savtiye Öğretimi İçin Mollalar 45
Hayatımızdan 6, 11, 19, 23
Batı Hayatından 8, 13, 18, 37
Doğu Hayatından 10, 16, 22, 29, 40
Batı ve Doğu Hayatından 24
Doğu ve İngiltere 29
İslam İçin Gelişme ve Yayın Moda Değildir 1896 4
Halk İçin Toprağın Önemi 5
Halk İçin Bilimin Önemi 6
Okulun Önemi Hakkında Kasımov’un Mektubuna Redaktörden Cevap 24
Müslüman Kadın Doktorlar 28
Şeriat Kızların Okumasına İzin Veriyor 36
Bilim ve Zenginlik 40
Gürcistan’daki Müslümanların Sayısı 40
Altı Yaşındaki Kız: Afuz (Kur’an’ı Ezbere Bilmesi) 43
Göçmen Rusların ve Yerli Kırgızların Hakları 44
Usul-i Savtiye İle Eğitime Karşı Hücum 46
Müslümanlar Neden Sanat Okullarında Okumuyorlar? 47
Hayatımızdan 16
Rus Göçmenlerin Kırgızları Verimli Topraklarından Çıkarmaları 1897 5
Dünya Nüfusunun Miktarı ve Tahmini Bir Yıllık Nüfus Artışı 6
Manevi Konuşmalar 13
Biz Müslümanlar Diğer Rusya Milletlerine Göre Neden Gerideyiz? 22
Milli Eğitimin Esas Kaynakları 25
Kırım’ın 1895 Nüfus Sayımı 25
Doğu Hayatından 14, 18, 24, 28, 41
Yabancı Hayatından 25
İstanbul Hayatından 26
Hayır Cemiyeti Yasası, Organizatör ve Kadro 29
Hindistan 34, 35
Bize Ne Lazım? 37
‘Türkistan Bakanlığı’nın Dikkatine 46
Zorunlu Açıklamalar 1898 4
Cengiz Han Hakkında Kitap (İmparatorluk Kütüphanesine Britanya Müzesinin Hediyesi) 5
Bahçesaray’daki Buluntular 17
Türkistan Haber Bültenindeki ‘Bahçesaray Barışçıları’ Hakkındaki Makale 28
Önemli Soru (Türkistan Haber Bülteni’ne Cevap) 32
Örnek ve Hayır İşi 38
Önemli Konuşmalar (Türkistan Haber Bülteni’nden Makale) 43
İslam Eğitimine Kaynak 44
Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında Bilgi Almak İçin Bahçesaray’a Gelen İnsanlar 35
Rusya’daki Usul-i Cedid Okulları 36
Okuyuculara Hitap 51
Kasim Hanımlarından Tercüman Redaktörlüğüne Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında Bir Hitap 1899 1
Halife Ali’nin Özlü Sözü ve Bilim Adamları 2, 3
1898 Yılı İstatistiklerine Göre Rusya’da Cinayet Bilgileri 5
Katerina II’nin Kırım Tatarları Hakkındaki Fermanı 9
Rusya’nın Tarihi Öyküleri 12, 13, 14
Rusya’nın Tarihi Öyküleri (Moğolistan Zamanı) 15
Rusya’nın Tarihi Öyküleri 16-18, 20, 21, 23, 25, 28, 31
Bahçesaray Şadırvanı 19
Kırgızlar ve Sömürgeleştirme 23
İki Tür Medeniyet 30
Filipin Adalarındaki Müslümanlar 37
Edebi Yazı 39
Usul-i Savtiye İle Eğitim Hakkında 38
Tavri Vilayetinin Nüfusu (1897) 40
Orenburg Vilayetinin Nüfusu (1897) 41
Türk Deyimleri 44
Bakü’nün Nüfusu (1897) 45
Genel Tarih Denemeleri 47
Müslümanların Hayatından 48
Genel Tarih Denemeleri 1900 1-18, 20-25
Müslüman Kitap İşi 3
Yabancı Eğitime 14
Halkın Geleceği 28
Rusça Eğitiminde Mollalar 39
‘Tercüman Gazetesi’nin Amaçları 40
Ana Dilde Eğitim 42
Usul-i Savtiye Hakkında 44
20. Asır Ne Getirecek? 1901 1
Çin Müslümanları 3
Tarihi Monografi ‘İslam Dünyası ve Uyanışı’, Çervanski’nin Büyük Hatası 13
Özbeklerin Doğuşu ve Efsaneleri 20
Japon Atasözleri 21
Ramazan 43
Kızların Eğitimi 26
Göç Üzerine 38
Sp-b. Kütüphanesindeki Halife Osman Kur’an’ı 44
Tatarlar Kırım’dan Neden Göçüyorlar 46
1897’de Rusya Nüfusu 47
Aydınlanma Tarihinden 48
13. Yüzyıl Tarihi Anıtı 1902 9, 10
Bay Miropeev’in Gaspıralı Hakkındaki Hatası 11
Doğu ve Batı (Gaspıralı’nın Makalesi) 12
Gaspıralı’nın Hanımına Sürpriz Yazısı 15
Tekrar Göç Üzerine 18, 20
Kasım Tatarları ve Avrupa Medeniyeti 18
‘Ay Gönül!’ Seytabla Özenbaşlı’nın Kırım Tatarları’nın Göçü Üzerine Şiiri 20
Göç Üzerine 17
A. S. Puşkin (Şiir Tercümeleri) 18
Moskova Haber Bültenine Cevap 22
Süyümbike-Kazan Kraliçesi 39
Çuvaş Vasileri Rusça Kitapların Müslüman Dillerine Çevrilmesine Neden İzin Vermedi? 45
Taassup (Ostroumov’un ‘Kur’an’ın Tektanrıcılığı ve Taassubu’ Kitabı Üzerine 46
Rus Dilinin Öğrenilmesine İmkan Verilmesi 45
Rus Basını ve İlk Rus Gazetesinin İki Yüz Yıllık Dönemi 1
‘Tercüman Gazetesi’nin Yayımının 20. Yıldönümü 13
Andican’daki Şiddetli Deprem 1
Halkın Konuşması 19
Vicdan Huzurundan Daha İyisi Yoktur, ‘Şarkî Rus’ Gazetesine Redaktörden Cevap 31
Problemin Kaynağı Nerededir? (Boşanma Sorunları) 36-39, 45, 49
Kolaylaştırılmış Alfabe (İran’dan Rıza Han) 39
Müslüman Halkın Durumu 47
Müslüman Hakları ve Rus Yasası 48
Önemli İş 8
Esrarengiz Memleket, Yazan: Gaspıralı 46, 47, 49, 51
Tercüman Bayramı (Russkiy Vostok, Şarki Rus) 9
Esrarengiz Memleket (Devam) 1904 No: 2, ara vererek, No: 103
Zekat Hakkında 1, 3, 6, 9, 13, 16
Evlilik ve Boşanma, Yazan: Gaibov 21, 23, 25, 28, 30, 32, 34, 36, 39, 58
İnanç ve Batıl İtikat 52, 53
Mısır Müftüsü 55, 56, 57
Japonlar (Elize Reklü) 11, 12
Okul Sorunları 71
Ne Yapmalıyız? 96
Kırımlıların Hizmeti, Yazan: İsmail Müftizade 18
Redaktörlüğe Bir Mektup (Hane Alankova) 19
Türk Fanatizmi (A. Kırımski’nin ‘İslam Tarihi’ Hakkında) 30
Bir Yanlışlık (H. P. Ostroumov’un ‘Kur’an ve İlerleme’ Kitabında Gaspıralı Hakkında) 34, 35
Doğu Gazetecilerinin Dikkatine 63
Panislamizm 78
Müslümanların Akıllarında Kaynaşma 85
Kadın Sorunları 88
İnsanların Amacı, Sorunları ve Tatarların Özellikleri 90
Rusya Müslüman Nüfusu (1897) 103
Öbür Dünyadan 104
Boşanma Sorunları 21, 23
Öbür Dünyadan 1905 1, 2
Esrarengiz Memleket 1
Doğu Sorunu, Yazan: Gaspıralı 9, 10-12
Yüksek Yasalar (17 Nisan 1905) 3
Önemli Zaman (Tatar Tarihi Hakkında) 19, 20-23, 26, 29
Mekanik Ruslaşma Teorisi 23
Yüksek Yasa 33
Kırım Temsilciliği Saint-Petersburg’da 38
Geçmişte ve Gelecekte Medrese 35-37
İnanç ve Akıl, Yazan: Gaspıralı 45, 48
Müslüman Kongreleri 48
Yine Temsil Üzerine 41
Tatar İlerleme Partisi 52
Müslümanların Okul Sorunları 52
Müslüman İlerleme Partisinin Toplantısı 56
Müslüman Hayatından Sayfalar 63
Düşünmeliyiz 64
Müslümanlar Kongresi 67
Feodosiya (?) 76
Müslüman Hayatından (Mustafa Kemal) 62
Yeni Şartlarda Müslümanlar 66
İslam Medeniyeti Tarihi (U. Lemanov) 76
Kuğular Şarkısı (Basın Özgürlüğü Beyannamesi) 87, 88
Müslüman Mitingi 88
Müslüman Programları 89
Dil Sorunları 90, 91
Yine Dil Konusu 95
Kırım Müslümanları Toplantısı 96-99
Dil-Dil-Dil (Gaspıralı) 103
Rus Müslüman Birliğinin İkinci Toplantısı 105
Tarihi Sonuç 72
Tüm Halkın Ölümü 78
Türk-Tatar Alfabesinin Rus Alfabesine Çevrilmesi Hakkında Gaspıralı’nın Görüşü 122
Güneş Doğdu, Yazan: Gaspıralı 92, 93, 103, 106
Yüzyıl Sonra (Gaspıralı’nın Romanı) 101, 104
Türkistan’ın Yeni Tarihi 110
H. İ. İlminski’nin Pobedonostseb’e Gizli Mektupları 108, 109
Egemenliğin Birinci Yılı 1906 119
3. Müslüman Kongresi 119
Bilimsel Edebi Sözlük 1
Yeni Türkistan Tarihi 17, 18, 20, 32, 33, 39, 57, 59, 69, 84, 87, 89
H. İ. İlminski’nin Pobedonostseb’e Gizli Mektubu 1
Güneş Doğdu 2, 6-10
Yüzyıl Sonra (Gaspıralı’nın Romanı) No: 8, ara vererek No: 81
Sosyalist Sekt 62, 64-70, 72, 74-76
Terazi (Akıl) (Edebiyat ve Yaşamımızın Eleştirisi) 86, 88, 101, 104-106, 108, 117, 120, 121, 127, 143
İmparatorlar Hakkında Konuşma 144, 245
Dünyanın Sonu (Ahir Zaman. O. Akçokraklı. L. N. Tolstoy’un Makalesine Cevap) 5
Biz Tatar mıyız, değil miyiz? 5, 6
Mısır Gazetesinin Makalesine Tercüman’dan Cevap 15
Basınımız 43
Çin’de İslam Varlığı İle İlgili Bilgi 35
Basınımız 33
Kırgızlar’ın Rus Hakimiyetine Girişi, Yazan: Hüseyin Havace 44, 45
Müslümanlar ve Devlet Duması 47
Müslümanlara Milliyetçi Parti Gerekli midir? 50, 52
Petersburg Toplumu “Doğuyu Aydınlatma” 53
Kırım Müslüman Toplumu 57
Toprak Reformu Hakkında Ne Diyebiliriz? 56
Basınımız (Rus Dilinin Yaygınlaşması) 51
Gayret (Amaca Ulaşmak İçin Nasıl Çalışmalı) 49, 61
Dini Tarihimiz, Yazan: Ridayettin Fahreddin 49
Basınımız (Panislamizm Hakkında) 56
Gaspıralı’dan Devlet Duması Milletvekillerine Açık Mektup 59
Tatar Kırmızı Sesler 61
Tercüman Çığırı (Çağdaş Hayatta Gazeteye Bakış) 62
Rusya’da Büyük Çiftçiler Nereden Geliyor? 67
Partimizin Programı 71
Zaman İhtiyacı Sorunu 73
Çin Müslümanları, (Yazan: A. Sur) 79, 80, 82, 83
Çocukların Terbiyesine Dikkat 79
Müslümanların Nijniy Novgorod Toplantısı 93-95
Üçüncü Halk Meclisi 96-97
Üçüncü Konferans Kararları 98
‘Rusya’ Gazetesine Cevap 106
Terazi (Hayatımız ve Kültürümüz Hakkında Bilgi ve Kritik) 106
A. Mediyev’in Dumada Kırım Toprakları Hakkındaki Konuşması 101
Türk Yasaları (Türk Tarihi Hakkında Konuşma) 90-92, 94-95
Ruslar ve Müslümanlar 111
‘Siyasi Bayram’ veya ‘Halk Egemenliğinin Yıldönümü’ 113
Siyasi Parti Programı 118
İslam Edebiyatı Hakkında Sorular 128-129
İslam Alfabesinin Rus Alfabesine Çevrilmesi 135
İslam Birliğinden Vazgeçmeyin 136
‘Esrarengiz Memleket’ veya ‘Daru’l-Rahat Müslümanları’ 141
Edebi Dilimizden 142
Türk Tarihi 145
Cesur Timur’un Seyahati 145
İmparator Hakkında Konuşma (Rusların Kazan’ı Ele Geçirmesi) 145
Gereksiz İş (Rus Alfabesine Geçiş) 122
İkinci Kırmızı Gazete 64
9, 44, 51, 56
Basın 60, 82
Türkiye’deki Tatar Göçmenleri 17
Avrupa’daki Halk Kütüphaneleri (O. Akçokraklı) 18
Beyaz Demet (Narimanov’un Yeni Edebiyata Katkısı) 22
Yirmi Yıl Sonra 13
Eğitim ve Nasihat Soruları 31
Kadınlar Alemi 6, 35, 36, 37
Ha-Ha-Ha (Dergi) 2, 3, 5, 7
İmparator Hakkında Konuşma (Rusların Kazan’ı Ele Geçirmesi) 1907 3, 7
Türk Dili ve Onun Medeniyet Faaliyeti 16
Mediyev’in Gos. Dumaya Üye Oluşu Hakkında 16
Terazi (Müslümanlar Nasıl Okuyorlar?) 18, 34, 37
Türkistan’daki Eğitim 22, 23
Türkiye’nin Gerçek Durumu 24-31
Halk Toplantısı Grup Talimatı 27
Hayat ve Ölüm Sorunu (Toprak Hakkında) 32
Birbirini Anlamak ve Arınmak 35
“Yaşasın Türklük” Başka “lük” Gerekmez 36
Arkadaşlar, Söyleyin, Sonuç Ne Olacak? 29
Yazma Hakkında Konuşma 31
Gos. Duma Üyesi A. Mediyev’in “Bizim Topraklar Rus Pomeşçiklerin Eline Nasıl Geçti?” Başlıklı Konuşması 37
Gos. Duma Üyesi A. Mediyev’in Açık Mektubu 40
Nijniy Novgorod’da Müslüman Kongresi 50
Doğru Söz 50
Müslüman Talimatı 88
Bakü ve Elizavetkul’daki Gizli Konferanslar Hakkında “Novoe Vremya” ve “Golos Moskvı”’nın Görüşleri 46
Eğitimli Sınıf 52
Şakir Efendi’ye Cevap 39
Müslüman Birliği Toplantı Kararı (N. Novgorod) 57
Kimseyi Öldürmeyin (L. Tolstoy’un Bakışı Hakkında) 59
Mutluluk Nedir? 74
Rusya Müslümanlarının Gerçek Durumu ve İlmi Gelişmesi (Gaspıralı’nın Mısır’daki Konuşması) 73
İlköğretim Mecburiyeti 73
Müslümanları Asırlık Uykularından Uyandırmak İçin Bütün Müslümanlar Kongresini Toplamak Gerekir (Mısır Konuşması) 73
Gaspıralı’nın Mısır Kongresindeki Konuşması 75
Gelişmiş İslam Toplumları 76
Türkiye Tarihi (Yazan: Necip Asım) 85, 86
İslam Toplumu 85
Okuyucuya 86
Eski ve Yeni Bakışlı Adam 14, 18, 34, 37
Özel Bilim Günü (50. Yıl, P. Barudi) 13
Mısır’dan Mektup (Yazan: Abdullah Cevdet) 14
Gaspıralı’nın Cevabı 14
Türkçe Dil Mecburiyeti 16
Basın 5, 20
Rus Üniversiteleri ve Müslüman Öğrenciler 20, 21, 23, 24, 25
Hususi Faaliyet 23
Önemli Belirti 39
Umumi Hayret 56
Yakut Türklerinden Örnekler 58
İslam Toplumu 81, 83, 85
Okuyuculara 86
Okuyuculara Yeni Yıl Tebrikleri 1908 1
Müslümanların Genel Eğitimi 2
Türkiye Tarihi (Yazan: Necip Asım) 1-13, 15-26
İslam Toplumu 5, 6, 8, 9, 11, 12, 14, 15, 17-19, 21-23
Üç Kongre: Bütün Dünya Müslümanları, Bütün Rusya, Bütün Almanya 26
Dil Sorunu Yaşam Sorunu Kadar Önemlidir 5, 6
Genel Kongreye Dair 5
Tarihi Zamanlar 8-11, 13, 15
İslamizm 19, 20
Bütün Dünya Müslümanları Kongresi (Kongre Gündemi) 26
Bize Ne Lazım? 29
Gazete Redaktörlüğünün 25 Yıllık Mali Raporu 28
Büyük Doğu Sorunu 30, 31, 32
Tercüman Gazetesinin 25. Yıl Dönümü 33
25. Yıldönümü Konuşması (Akçura’nın Konuşması) 33
Rusya Müslümanları, Okul, Eğitim ve Edebiyatı (Yazan: A. E. Krımskiy) 34
Ünlü Macar Şarkiyatçı Vamberi’nin “Müslümanların Kültür Yaşamı” Üzerine Konuşması 34
İngiliz Şarkiyatçı B. Debe’nin Konuşması 34
N. P. Ostroumova, M. A. Miropeeva, S. Çiçerina, N. İ. İlminskiy Gibi Ünlü Misyonerlerin Konuşmaları 34
Yazar Fatih Kerimova’nın Konuşması 34
“Yıldız”, “Erşad”, “Vakıt”, “İdil” Gibi Gazeteler ve Bakü Basınından Telgraflar, Tebrikler, Çin, Semerkand Müslümanlarından, Kazan ve Ufa’dan ve Diğer Şehirlerden Tebrik Mektupları 33, 35, 61, 62, 73, 74, 75, 76,
Açık Mektup (Gaspıralı) 34
Slav Haftası 36, 39, 41, 45
Korumak mı, Yok Etmek mi? (A. Arif) 35, 39, 40
Öğretmen Seminerleri Hakkında Sorun 41
Molla Abbas Fransovi İle Tesadüfi Karşılaşma 42, 44, 49, 51, 65, 67
Buhara’da Ne Gördüm? (Gaspıralı) 57, 58, 60, 63
İki Türlü Ölüm 59
Basınımız 66, 68, 69, 74, 75, 77
Müslüman Kongresi 73
Milli Mecburiyet 81
Önemli Soru 81
Tarihi Sonuç 72
Tüm Halkın Ölümü (Kırgızlar Hakkında) 78
Kısıtlama Değil, Örnek Olabilir (Gaspıralı) 3
Şahtinski ve Müslüman Kongresi 14-16
Bütün İlköğretim 4
Milli Bayram (Gaspıralı’nın Makalesi) 30-31
Dil Sorunu 30, 33
Muhterem Hocamız Gaspıralı’ya (Ufa’dan) 33
Milli Bayram 28
Muhterem Gaspıralı’ya (Vakıt Gazetesi’nden) 31
Dil ve Sorumluluk (Gaspıralı) 1909 13
Yine Panislamizm Üzerine (G. Vamberi’ye İthaf) 28
Dil Sorunu (Süleyman’ın Makalesine Cevap) 30-33
Türklerin Tarihi (İstanbul’da Çıkan Bir Dergiden Makale) 2, 4, 5, 9-11
“Doğru Yol” Dergisinden Bilgiler 26
Gaspıralı İle İstanbul’da Bir Buluşma (Ahmet Mithat’ın Gaspıralı Hakkında Konuşması) 31
Basınımız (Dil Birliği) 34
İslamcılık ve Kadın Hakları (Yazan: F. A. Cevdetova) 35
Basınımız (Yeni Dergi “Molla Nasrettin” Hakkında) 36
Basın ve Tenkit 47
“Tercüman” Neriman Nerimanova Hakkında 38
Yeni Bakışla Eski Çağlar 17, 19-21
Rus Milli Birliği (Gaspıralı’nın Makalesi) 5
Türk Bayramı (Saltanatın 610. Yıldönümü) 5
Tatar Mektupları 6
Dil ve Sorumluluk (Gaspıralı’nın Makalesi) 13
Sertaclı Alim Şeyhislam’a Açık Mektup 32
“Doğru Yol” Kitabı 36
Basın 34, 36
Türk-Tatar Milletinin Dil Birliği 34
Neden Tatar Ticareti Yavaş Yavaş Yahudilerin Eline Geçiyor 2, 8
Ekatarina’nın Kırımı Ele Geçirmesindeki Bazı Avantajların Yok Oluşu 4, 5
Sosyal Atalet (Kadınların Sorunları) 5
Felsefi Düşüncenin Doğuşu 2
Merhamet İlahiyatı 6
Baş Alfabe (Latin Alfabesine Geçiş, Akçokraklı) 7
İslami Eğitime Giriş 11
İsmail Müftizade’nin “Gos. Duma” Hakkında Konuşması 12
Bahçesaray’daki Tatarların Ölümü (Dr. Fedorov’un Mektubundan) 19
Kadınlar Hakkında (İ. Gaspıralı) 26
Yine Eğitim Sorunları (Meclis Kararları) 36
Misyoner Kongresine 27, 28
Rusya’nın İslam Siyaseti 45-48, 52
Bakın Kardeşler! 37
Şiîler Kimdir? 43
Lev Tolstoy Hakkında 45
L. Tolstoy’un Ölümü Üzerine 46
Kadınlar Alemi 44, 46
“Ay Nenni”, Abdullah Tokay’ın Şiiri 44
Bazı Hikmetli Sözler 46
Bazı Hikmetler 46
L. Tolstoy’un Hanımı Sofiya Andreevne’ye Yazdığı Mektup 51
“Doğru Yol” Kitabı (İ. Gaspıralı) 2
İslam Toplumunun Ekonomik Durumu 31
“Kadınlar Alemi” (Tercüman’a Ek) No: 28’den ara vererek No: 53’e kadar
Müslümanların Kültür Hayatı (G. Vamberi) 107, 113, 124, 129
Rusya’nın İslam Siyaseti 1911 3
Revizyon ve Arama 8
Araştırma 16
Hatalı Milliyetçilik 31
Tekzip (Bahçesaray Hakkında Bir Turist Makalesi) 14
“Maymun ve Gözlük” Krilov (O. Akçokraklı Çevirisi) 12
Genel Program-Yeni Büyük Sorun 46
Medrese İçin Yeni Programlar veya Sorular 50
“Kadınlar Alemi” (Tercüman’a Ek) No: 3’den ara vererek no: 52’ye kadar
Bütün Dünya Türkleri (Ahmet Agayev) 1912 5, 10, 15
Yetim Çocuk (Yaya Bayburtlu) 11
Tatar Milleti (Gaspıralı) 20
Okuryazarlık Üstüne (Gaspıralı. Hindistan) 18, 21, 24
Öğretmen Sorunları 33
Şehir Gazetelerinden 22
İslam İşleri 28
“Dilde, Fikirde, İşte Birlik” Şiarı İle Tercüman’ın Yayını Ekim
Çocuk Dünyası 1, 3-12, 17-24, 26, 27, 38, 40
Geleceğimiz (Anadil ve Okuryazarlık) 1913 7-9
Kızlar Yaralılara Nasıl Yardım Ettiler 47
Öğrenmek ve Öğretmek 57
Kadın Hakları Üzerine (Hanife İsaeva) 74
Yine Kadın Hakları (Hatice İsmetova) 91
Dil, Ortografi ve Yayın Sorunları (A. S. Ayvazov) 94
Prof. Gordlevski’yi Ortografi Takdiri 86
Odesalı Sarfiye Öğrenciden Ortografi Hakkında Bir Mektup 86
Müslüman Öğrencilerin Moskova, Kiev ve Diğer Şehirlerdeki Durumları 110
Bize Okul Gereklidir (Bahçesaray’dan Züleyha Şerifovoy’un Mektubu) 116
Straganov Neden Bu İsmi Taşıyor? O Tatar Kökenlidir (Ayvazov) 119
Türkistan’dan Bir Mektup (Türkistan Kızlarının Durumu) 144
Moskova’daki Öğrencilerinden Gaspıralı’ya Mektup 76
Hayatımız ve Okullarımız (A. S. Ayvazov) 146
Dil Etrafında 169, 170
German Vamberi’nin Ölümü Üzerine 200
Yücelik ve Saygılı Olmak 121
İslamizm-Türkizm. M. İshad’ın Makalesi 213
Tekrar Dil Hakkında (Gaspıralı) 194
Bizim Haklarımız Hakkında Ne Diyorlar? (Yazan: İstanbul’lu Mahmut İshad) 201
Kırım’daki Kadınların ve Kızların Durumu 237
350 Rublelik İki Burs (Süleyman Adci) 151
Geçmişi Bilmek, Geleceği Anlamaktır 4, 5
Basınımız (Gaspıralı) 8
Ortografi Sorunları (Gaspıralı) 66
Yine Dil Hakkında (“Kuyaş” Gazetesine Cevap) 198
Timurlenk-Timur Hükümdarı 1914 27
Müslüman Gençler Hakkında 30
Kırım Tatarlarının Ölüm Nedenleri (Dr. Rivkin) 93
Bahçesaray’daki Kırım Tatarlarının Ölümü 108
Sonuçta Ne Olacak (Kırım-Tatar Kızların Eğitimde Geri Kalması) A. S. Ayvazov 134
Yüce Gaspıralı (A. S. Ayvazov) 195
İsmail Gaspıralı’nın Kısa Biyografisi (A. S. Ayvazov) 195
Gaspıralı (Celal Muinov) 195
Yeni Çağ (Gaspıralı’nın Son Makalesi) 194
İsmail Bey Gaspıralı (İ. Kasımov) 201
Gaspıralı’nın Ölümü (Ali Abbas L.) 202
Bahçesaray’daki Deneme Alanı (Neriman Nerimanov) 202
Gaspıralı’nın Son Ümidi (A. S. Ayvazov) 196
“Tercüman” Okuyucularına (Cafer Seydahmet) 196
Gaspıralı’nın Cenazesindeki Konuşmalar (O. Akçokraklı) 196
Gaspıralı’nın Son Günleri-Vasiyetleri ve Pişmanlıkları-(A. S. Ayvazov)
Rahmetli Gaspıralı (Numan Çelebican) 197
Gaspıralı’nın Hayatının Özellikleri (S. Ayvazov) 198
Gaspıralı’nın Ölümü ve Basınımız (Fatih Kerimov) 199
Büyük Milli Yas (Fatih Kerimov) 199
Diğer Gazetelerde Gaspıralı: İsmail Gaspıralı (Vakit Gazetesi, 14 Eylül) 1584-1587
Ulus Atası (Vakit Gazetesi-Kamil Kerimov) 1585
Gaspıralı-Büyük Öğretmen ve Yönetmen (Turkov) 1588-1589
Gaspıralı’dan Ayrılışımız (Vakit Gazetesi, Rızaeddin Fahreddin) 1583
Gaspıralı’nın İstanbul Gezisi 1914 (“Yıldız” Gazetesi) 1270
Rahmetli Gaspıralı Hocamıza Gazetemizin İthafı (“Yıldız” Gazetesi, 14 Eylül 1914) 1269
Gaspıralı’nın Kısa Biyografisi (“Yıldız” Gazetesi) 1265
Gaspıralı’ya İthaf (“Yıldız” Sunçiye Şiiri) 1268
İsmail Gaspıralı (“Orenburg Gazetesi”) 13 Eylül
Büyük Umutsuzluk (“İkbal” Gazetesi, Bütün Gazete Gaspıralı Hakkında) 14 Eylül
Bakü’deki Anma Toplantısı (Topçibaşeva’nın Konuşması) 14 Eylül
Şarkiyatçı Gordlevski’nin Telgrafı (Tercüman) 197
Petrograd’dan Apraksin’in Telgrafı 202
İstanbul’dan Taziye Telgrafı 199
Şarkiyatçı Samoyloviç’in Telgrafı 199
Bakü’den Taziye Telgrafı 199
Celal Muinov’un Anma Toplantısındaki Konuşması 199
Milli Basın ve Gaspıralı’nın Ölümü 201
Umutsuzluk (Petrograd “İl” Gazetesinden) 201
Türk-Tatar ve İslam Dehasının Ölümü (“Halk” Gazetesi, yazan: Kayum Kulat) 202
Bu Görüş Hakkında Düşünmeliyiz 223
Değerli Kırım Tatarları (Kırım Tatar Bülteni) 238
Kültür Dönemi (Kerim Cemaleddinov) 230
Borisa Glebska’dan Bir Mektup (Cafer Seydahmet) 243
Güney Kırım Yaşamından (Ayvazov) 1915 48
Rusya’da 30 Milyon Müslüman Topluluğu 189
Medeniyetten Geri Kalıyoruz (S. Ayvazov) 192
Milli Hazine-Basın (O. Akçokraklı) 202
Eğer Zamanında Anlayabilseydik (N. Çelebican) 202
Gaspıralı’nın İlkeleri (Altaylı) 202
Tatar Halkının Koruyucusu (Cafer Seydahmet) 202
Moskova Doğu Üniversitesi’nden Tercüman’a Bir Misafir (O. Akçokraklı) 204
Gaspıralı’nın Ölüm Yıldönümü (“Kuyaş” Gazetesinden) 205
Bulgar Tarihi 214
Polonya Müslümanları 230
Prof. A. E. Krımskiy 204
Yine Medeniyetten Geri Kalışımız Üzerine 243
Kırım Tatarlarının Atasözleri, Deyimleri ve İnançları (A. Bodaninski Derlemesi) 199

III. İSMAİL GASPIRALI İLE İLGİLİ TÜRKÇE YAYINLAR BİBLİYOGRAFYASI

A.    Kitaplar

Caferoğlu, Ahmet, İsmail Gaspıralı-Ölümünün 50. Yıldönümü Münasebetiyle Bir Etüd-, İstanbul, 1964, 15 s.

Devlet, Nadir, İsmail Bey-Gaspıralı-(1851-1914), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1988, 138 s.

Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), 2.b., Ankara: TTK, 1999, 347 s.

Ekinci, Yusuf, Gaspıralı İsmail, Ankara, 1997, 108 s.

Hablemitoğlu, Şengül-Necip Hablemitoğlu, Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920), Ankara, 1998, 672 s.

Kırımer, Cafer Seydahmet, Gaspıralı İsmail Bey, İstanbul, 1934, 248 s.

Kırımer, Cafer Seydahmet, Gaspıralı İsmail Bey, 2.b., Haz., Ramazan Bakkal, İstanbul: Avrasya Bir Vakfı Yay., 1996, 267 s.

Kırımlı, Hakan, İsmail Bey Gaspıralı, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay., 2001, 46 s.

Kırımlı, Hakan, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: TTK, 1996, 296 s.

Ortaylı, İlber, Çarlık Rusyası’nda Türkçülük Hareketleri ve Gaspıralı İsmail Bey, İstanbul, 1968, 23 s.

Rorlich, Azade Ayşe, Volga Tatarları, Çev., Mehmet Süreyya Er, İstanbul: İletişim Yay., 2000, 392 s.

Saray, Mehmet, Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyası’nda Dil ve Kültür Birliği, İstanbul, 1993.

Saray, Mehmet, Türk Dünyasında Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., 1987, 146 s.

Ülküsal, Müstecib, Kırım Türk-Tatarları (Dünü, Bugünü, Yarını), İstanbul, 1980, XVI+366 s.

Yaman, Ertuğrul, İsmail Gaspıralı ve Ortak Türkçe, Ankara: Alternatif Yay., 2002, 160 s.

Zenkovsky, Serge A., Rusya’da Türkçülük ve İslam, Çev., Ali Nejat Ongun, Ankara: Günce Yay., 2000, 336 s.

B.     Makaleler

Akbayar, Nuri, “Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 3, s. 288-289.

Akpınar, Yavuz, “Gaspıralı’nın Külliyatını Neşre Hazırlamada Karşılaşılan Zorluklar”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 12-15.

Akpınar, Yavuz, “İsmail Gaspıralı Bey’in Edebî Tenkitleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S: 9, 1998, s. 87-115.

Altuğ, Nurettin Mahir, “Gaspıralı İsmail Bey”, Emel, C: 4, S: 24, Eylül-Ekim 1964, s. 18-23.

Arıkan, Sabri, “İsmail Bey Gaspıralı ve Cedidcilere Yapılan Suçlamalara Cevap”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S: 145, Ocak 1999, s. 9-16.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey I”, Aksiyon, 3-9 Nisan 1999, s. 62-63.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey II”, Aksiyon, 17-23 Nisan 1999, s. 56-57.

Ayvazoğlu, Beşir, “Gaspıralı İsmail Bey (Dilde, Fikirde, İşte Birlik)”, Türk Yurdu, C: 8, S: 7 (353), Ağustos 1987, s. 11-15.

Bozgöz, Aziz, “Avrupa’daki Sosyal Gelişmeler Karşısında Genç Gaspıralı’nın Düşünceleri”, Emel, C: 1, S: 6, Eylül 1961, s. 7-9.

Caferoğlu, Ahmet, “İsmail Bey Gasprinski”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, S: 16, Nisan 1933, s. 165-169.

Deliorman, Altan, “İsmail Gaspıralı ve Tercüman Gazetesi”, Türk Kültürü, C: 6, S: 69, Temmuz 1968, s. 53-58.

Devlet, Nadir, “Dünde ve Bugünde İsmail Bey Gaspıralı”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 285-289.

Devlet, Nadir, “İsmail Gaspıralı Sovyetler Birliği’nde Ancak 60 Yıl Sonra Aklanabildi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 39, Temmuz 1991, s. 424-429.

Elçin, Şükrü, “İsmail Gaspıralı, Eğitim ve Öğretim Problemleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 275-279.

Eraslan, Cezmi, “Türk Dünyası’nda Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 57, Aralık 1988, s. 190-192.

Ercilasun, Ahmet Bican, “İsmail Gaspıralı’nın Fikirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 329-336.

Ertem, İnci, “Dedem İsmail Gaspıralı”, Türk Kültürü, Yıl: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 325-328.

Gökbilgin, M. Tayyip, “İsmail Gaspıralı 1851-1914”, Bilgi Dergisi, S: 67, 1952.

Göksan, Ayhan, “Gaspıralı İsmail Bey ve Usul-i Ceditçiliği”, Türk Kültürü, Yıl: 2, S: 18, Nisan 1964, s. 126-129.

Göksan, Ayhan, “Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, Yıl: 2, S: 23, Eylül 1964, s. 23-30.

Gülensoy, Tuncer, “İsmail Gaspıralı ve Anadolu Türklüğü”, Türk Kültürü, Yıl: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 321-324.

Hablemitoğlu, Necip, “Gaspıralı İsmail Bey ve Çarlık Rusyası Hükümetleri”, Kırım, C: 5, S: 19, Nisan-Mayıs-Haziran 1997.

Hablemitoğlu, Necip, “Tercüman’ın Doğuş ve Kapanış Evreleri”, Kırım, C: 5, S: 17, Ekim-Kasım-Aralık 1996.

Hanoğlu, Recai H., “Kırım Edebiyatı, Halk Edebiyatı, Tercüman ve Zamanımız Edebiyatı Devirleri”, Emel, S: 13, 1962, s. 19-21.

Hasmehmetli, Halil, “İsmail Bey Gasprinski’ye Ait Bir Hatıra”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C: 2, S: 16, 1933, s. 162-164.

Hazbiyeviç, Selim, “İsmail Gaspıralı, Pantürkizm ve Polonya İle Münasebeti”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 316-318.

İzidinoviç, Sabri Osmanoviç, “İsmail Gaspıralı ve Kırım Türkleri”, Türk Kültürü, C: 291, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 280-284.

Kafalı, Mustafa, “İsmail Gaspıralı’nın Yayımcılığı ve Gazeteciliği”, Türk Kültürü, C: 291, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 302-307.

Kafalı, Sevgi, “I. Milletlerarası İsmail Gaspıralı Konferansı ve Kırım Tatar Kültür Haftası”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 267-271.

Kafalı, Sevgi, “İsmail Bey Gaspıralı’nın Fikir Dünyası ve Batı Türklüğü”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 290-301.

Kaplan, Mehmet, “Gaspıralı İsmail’in Avrupa Medeniyeti, Sosyalizm ve İslamiyet Hakkındaki Eseri (Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene, İstanbul 1302)”, Türk Kültürü, C: 15, S: 180, Ekim 1977, s. 1-17.

Kara, Polat, “Kırım Güneşi (İsmail Gaspıralı)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, C: 5, S: 57, Eylül 1991, s. 38-44.

Karatay, Zafer, “Zincirli Medrese Rus Ortodoks Kilisesinin mi Olacak?”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 21-22.

Kırımal, Edige, “Gaspıralı İsmail Bey”, Dergi, C: 16, S: 62, 1979, s. 60-64.

Kırımal, Edige, “İsmail Bey Gasprinski”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C: 2, S: 16, Nisan 1933, s. 156-161.

Kırımal, Edige, “Kırım Türkleri’nin Milli Basını”, Emel, C: 1, S: 6, Eylül 1961, s. 5-6.

Kırımer, S. Cafer, “İsmail Bey Gaspirinski”, Türk Yurdu, C: 5 (25), S: 36 (230), 1930, s. 48-55.

Kırımer, S. Cafer, “Nurlu Kabirler-Gaspıralı İsmail Bey’in Kabri”, Emel, S: 15, 1963, s. 22-26.

Kırımlı, Hakan, “Gaspıralı İsmail Bey”, İslam Ansiklopedisi, C: 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, s. 392-395.

Kırımlı, Hakan, “İsmail Bey Gaspıralı, Yaş Tatarlar ve Tilde Birlik Meselesi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 384-388.

Köseoğlu, Ahmet, “Dilara Pikeç’ten Gaspıralı İsmail’e”, Yol Kültürü, S: 5, Nisan 1999, s. 80-87.

Kuran, Ercüment, “Rusya Türklerinde Usul-i Cedit Hareketi”, Yeni Türkiye, Yıl: 3, S: 15, Mayıs-Haziran 1997, s. 338-339.

Muhtaroğlu, Vilayet, “Türk Alimlerinin Araştırmalarına Göre Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 355-359.

Okay, Nevin, “Esir Milletler ve İsmail Gaspıralı”, Türk Kültürü, C: 2, S: 21, Temmuz 1964, s. 12-14.

Ortaylı, Kemal, “İsmail Bey Gaspıralı Kim İdi?”, Kafkasya, S: 15, 1952, s. 13-16.

Özden, Mehmet, “Ceditçiliğin Tarihinden: Gaspıralı İsmail ve Usul-i Cedit”, Türkiye Günlüğü, S: 29, Temmuz-Ağustos 1994, s. 221-225.

Saray, Mehmet, “Gaspıralı İsmail Bey ve Türk Dünyasında Dil Birliği”, III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999 içinde, s. 1005-1010.

Saray, Mehmet, “Gaspıralı İsmail Bey ve Türk Dünyasında Eğitim Reformu”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985) Tebliğler III-Türk Tarihi, C: 2, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırma Merkezi Yay., 1989, s. 557-568. (FS)

Saray, Mehmet, “Gaspıralı’nın Türk Dünyası’nda Verdiği Dil ve Kültür Birliği Mücadelesi”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 305-315.

Saray, Mehmet, “Türk Dünyası’nı Uyandıran Adam: Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914)”, Emel, S: 135, 1983, s. 114-133.

Niyazi Subayev, “Mustafa Suphi ve Tercüman Gazetesi”, Akt., Fahri Solak, Tarih ve Toplum, C: 23, Sayı: 134, Şubat 1995, s. 57-58.

Tan, Nail, “Doğumunun 150. Yılında Gaspıralı İsmail Bey”, Türksoy, S: 3, Nisan 2001, s. 6-9.

Taymas, Abdullah Battal, “Ben Onu Gördüm (İsmail Gaspıralı Hakkında Notlar)”, Türk Kültürü, C: 6, S: 69, Temmuz 1968, s. 49-52.

Temizyürek, Fahri, “Usul-i Cedit Hareketi ve Gaspıralı İsmail Bey”, Yeni Türkiye, Yıl: 3, S: 15, Mayıs-Haziran 1997, s. 340-343.

Tural, Sadık, “Gaspıralı İsmail Bey’in Osmanlı Türkiye’sine Tesirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 339-346.

Türkoğlu, İsmail, “Cedidçiler Hangi Zeminde Duruyor?”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 58, Ocak 1999, s. 70-74.

Ülger, Ufuk Baykal, “Yenilikçi İsmail Gaspıralı Bey ve ‘Dilde, Fikirde, İşte Birlik’ Hedefi”, Diyanet Avrasya Kırgızistan, S: 2, 2001, s. 35-45.

Ülküsal, Müstecib, “Büyük Düşünür ve Öğretmen Gaspıralı İsmail Bey”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 347-354.

Ülküsal, Müstecib, “Gaspıralı İsmail Bey”, Emel, S: 24, Eylül-Ekim 1964, s. 2-7.

Ülküsal, Müstecib, “İnkılapçı İsmail Gaspıralı ve Eleştiriler”, Emel, S: 108, Eylül-Ekim 1978, s. 1-8.

Yalçınkaya, Alaeddin, “Cedidçiler’in Bilinmeyen Yönleri”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 55, Ekim 1998, s. 26-31.

Yalçınkaya, Alaeddin, “Cedid-Kadim Konusuna Duygusallıktan Uzak ve İlmî Yaklaşalım”, Tarih ve Medeniyet, Yıl: 5, S: 60, Mart 1999, s. 56-59.

Yüksel, Zühal, “Gaspıralı İsmail Bey’in Anadolu Türklüğü’ne Tesirleri”, Türk Kültürü, C: 29, S: 337-338, Mayıs-Haziran 1991, s. 378-383.

Yüksel, Zühal, “Gaspıralı ve Dil Birliği”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 16-20.


[1] Cafer Seydahmet Kırımer, Gaspıralı İsmail Bey, 2.b., Haz., Ramazan Bakkal, İstanbul: Avrasya Bir Vakfı Yay., 1996, s. 16.

[2] Hakan Kırımlı, İsmail Bey Gaspıralı, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay., 2001, s. 5.

[3] Kırımer, a.g.e., s. 17-18.

[4] Kırımlı, a.g.e., s. 6.

[5] Kırımer, a.g.e., s. 25-27.

[6] Kırımer, a.g.e., s. 26.

[7] Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), 2.b., Ankara: TTK, 1999, s. 190.

[8] Hakan Kırımlı, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: TTK, 1996, s. 39.

[9] Kırımlı (1996), s. 40.

[10] Devlet, a.g.e., s. 19 ve 189.

[11] Devlet, a.g.e., s. 18-19.

[12] Devlet, a.g.e., s. 189; Ayrıca bkz. Adil Hikmet Bey, Asya’da Beş Türk, Haz., Yusuf Gedikli, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998, s. 109.

[13] Azade-Ayşe Rorlich, Volga Tatarları, Çev., Mehmet Süreyya Er, İstanbul: İletişim Yay., 2000, s. 125.

[14] Kırımlı (2001), s. 21.

[15] Devlet, a.g.e., s. 191.

[16] Devlet, a.g.e., s. 191.

[17] Bkz. Fahri Solak, “Türkistan ve Kafkasya İle İlgili Türkiye’de Yapılan Tezler Bibliyografyası”, Akademik Araştırmalar, Yıl: 2, S: 6, Ağustos-Ekim 2000, s. 161-247.

[18] Yavuz Akpınar, “Gaspıralı’nın Külliyatını Neşre Hazırlamada Karşılaşılan Zorluklar”, Türk Edebiyatı, S: 335, Eylül 2001, s. 13.

[19] Geniş bilgi için bkz. Akpınar, a.g.m., s. 12-15.

[20] Söz konusu çalışmaların dökümü için bkz. www.ismailgaspirali.org

[21] Seitgazı Gafarov, “Terciman Gazetasında Basılgan Esas Materiallarnın Kıska Bibliografiyası”, Yıldız, 1989/4, s. 130-144.

“DOĞUMUNUN 150. YILINDA GASPIRALI İSMAİL BEY, TERCÜMAN GAZETESİ BİBLİYOGRAFYASI VE TÜRKÇE YAYINLAR” için bir yanıt

  1. * İnsaf da yaxşı nəsnədir *

    İ.Qaspıralı, onun dövrü və yaşadığı əsrinin işıqlı adamları haqqında mənim də ondan artıq məqaləm var. Təəssüf edirəm ki, siyahıda onların heç birinin adı çəkilmir.Təkcə son 6-7 ayda
    “Halduncezayirlioğlu” kollekşnində 9 yazımda və bir neçə şərhimdə bu barədə xeyli material vardır.
    Nazim Nəsrəddinov,Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.